به تحلیل »لاستیک پرس» سامانه جامع تجارت ایران که با هدف تسهیل، شفاف‌سازی و هوشمندسازی فرآیندهای واردات و صادرات طراحی شده بود و زمانی قرار بود بستری یکپارچه برای تعامل میان فعالان اقتصادی و نهادهای دولتی فراهم کند، در عمل با چالش‌های متعددی مواجه شده که کارایی و اثربخشی آن را از بین برده است.
اختلال گسترده و طولانی‌مدت در سامانه جامع تجارت، بدون اطلاع‌رسانی مناسب از وضعیت آن، علاوه بر ایجاد اختلال در صادرات و واردات، اکنون به مرحله چالش‌زایی رسیده است. همچنین با انتقال درگاه اظهار کالا به این سامانه، همه فرآیندهای گمرکی از جمله دریافت مجوزهای ضروری با چالش روبه‌رو شده و در صورت تداوم این شرایط، موضوع به یک چالش اساسی در تجارت کشور تبدیل می‌شود.
با انتقال درگاه اظهار کالا به سامانه جامع تجارت، همه مراحل ثبت و اظهار، به این سامانه وابسته شده و با قطعی این سیستم، نه فقط امکان ثبت اظهارنامه وجود ندارد، بلکه دریافت مجوزهای لازم از سازمان‌های مرتبط مانند وزارت صنعت، معدن و تجارت، سازمان غذا و دارو و سایر نهادهای نظارتی نیز غیرممکن شده و به اختلال در زنجیره تامین بسیاری از صنایع که به مواد اولیه وارداتی وابسته هستند شده است.
در این بین کارشناسان حوزه تجارت با انتقاد از تعدد سامانه ها در کشور معتقدند این سامانه‌ها هیچ‌کدام واقعا یکپارچه نیستند و برای نوشتن هر سامانه، هزینه‌های نجومی پرداخت می‌شود و در نهایت، همان سامانه‌ها به‌راحتی هک می‌شوند و کسی هم پاسخ‌گو نیست.
به عقیده آنها قرار بود این سامانه ها به شفافیت منتهی شود، اما رانت‌خواران جدیدی از دل همین سامانه‌سازی‌ها بیرون می‌آیند و در بسیاری از بخش‌ها، پشت ماجرای سامانه‌ها رانت‌های سنگینی وجود دارد و نه ابزاری در خدمت شفافیت بلکه بیشتر مسیری دست‌وپاگیر و بی‌فایده است. چالش‌هایی مثل درج چندین‌باره اطلاعات، صرف هزینه، فرایند‌های تکراری، نبود طبقه بندی و یکپارچه سازی داده ها، مشکلات فنی و حتی اختلال‌ها در به‌روزرسانی سامانه‌ها از‌جمله مشکلات تعدد سامانه هاست. بدتر اینکه امنیت داده‌ها و اطلاعات فعالان اقتصادی در شرایطی وارد این سامانه‌ها می‌شود که رتبه‌بندی و کیفیت سنجی درستی هم برای این سامانه‌ها وجود ندارد.
به عقیده فعالان صنعتی، چندین چالش اساسی و فنی در این سامانه وجود دارد. نخصتین موضوع مغایرت‌های سیستمی و فنی است؛ به عنوان مثال در فرآیند صدور بیمه‌نامه‌های باربری وارداتی و الحاقیه‌ها، مغایرت‌های سیستمی میان سامانه جامع تجارت و سامانه‌های بیمه‌گران مشاهده شده و یا عدم هماهنگی میان زیرسامانه‌ها باعث بروز خطاهای اطلاعاتی و تأخیر در ثبت و تأیید اسناد تجاری می‌شود.
موضوع دوم پیچیدگی فرآیندها و عدم آموزش کافی است. بسیاری از کاربران، به‌ویژه کسب‌وکارهای کوچک، با پیچیدگی‌های فنی سامانه مواجه‌اند و آموزش‌های لازم برای استفاده مؤثر از آن دریافت نکرده‌اند. این در حالی است که نبود راهنمای جامع و پشتیبانی مؤثر، منجر به سردرگمی و کاهش بهره‌وری شده است.
ضعف در اتصال بین سازمانی را نیز باید به این مشکلات افزود. تعامل ناکارآمد میان سامانه جامع تجارت و نهادهایی مانند گمرک، بانک مرکزی، سازمان استاندارد و بیمه مرکزی، موجب کندی در اجرای فرآیندهای تجاری شده است.
چالش‌های مرتبط با سیاست‌های ارزی موضوع دیگری است: سامانه جامع تجارت نقش مهمی در اجرای سیاست تک‌نرخی ارز دارد، اما در عمل، تعدد نرخ‌های ارز و نبود ابزارهای نظارتی مؤثر، مانع تحقق این هدف شده و این موضوع باعث بروز رانت‌های ارزی و فساد در برخی فرآیندهای تجاری شده است.
برخی نهادها و فعالان اقتصادی به دلیل نگرانی از شفافیت و نظارت بیشتر، در برابر استفاده کامل از سامانه مقاومت نشان می‌دهند که این مقاومت، مانع از تحقق اهداف کلان سامانه در زمینه مبارزه با قاچاق، فساد و تسهیل تجارت شده است.
در صنعت تایر نیز سامانه جامع تجارت با وجود اهداف مثبتی که دنبال می‌کرد، در عوض باعث بروز مشکلاتی شده که تولیدکنندگان، واردکنندگان و فروشندگان را با چالش مواجه کرده است. سخت‌گیری‌های سامانه در ثبت و تأیید معاملات حتی تعادل بازار تایر را به هم زد و تایرهای وارداتی را در کانون توجه قرار داد، به‌عنوان مثال، زمانی که الزام دریافت “برگه سبز” از سامانه برداشته شد، قیمت تایر حدود ۲۰۰ هزار تومان کاهش یافت.
از سوی دیگر ثبت سفارش، دریافت مجوزها و تأییدیه‌ها در سامانه جامع زمان‌بر است و باعث تأخیر در تأمین تایرهای مورد نیاز بازار شده و این موضوع به‌ویژه برای تایرهای خاص مشکل‌ساز بوده است.
تولیدکنندگان داخلی نیز که با مشکلاتی مانند فرسودگی ماشین‌آلات، نوسانات ارزی و … مواجه‌اند، سامانه به جای حمایت از تولید، به پیچیدگی‌های اداری منجر شده که مانع رشد تولید شده اند.
فعالان این صنعت معتقدند الزام به ثبت همه مراحل در سامانه، انعطاف‌پذیری بازار را کاهش داده و برخی فعالان اقتصادی را از چرخه خارج کرده است که این موضوع باعث کاهش تنوع برندها و افزایش انحصار در بازار تایر شده است.