دکتر محمدرضا گنجی
رییس انجمن صنفی زنجیره ارزش صنایع لاستیک کشور
با بازگشت تحریم های جدید تحت مکانیزم ماشه – اگر فعلا فرض کنیم قرار نیست ریسک دیگری مثل جنگ با اسراییل و یا فراتر از آن یک بحران منطقه ای اضافه شود – صنایع مختلف کشور قطعا با چالش روبرو خواهند شد؛ حالا بماند که چالش های بیشتر یا نه، تداوم چالش های گذشته بدون امید به وجود یک راه حل مطمئن.
زمانی تحت توافق رفع تحریم ۲۰۱۵ صنعت تایر نیز مانند صنایع دیگر نشان داد که با کاهش نسبی مشکلات به خصوص در موضوعاتی مثل تامین ارز و مواد اولیه و ماشین آلات روبرو شد و توانست برخی طرح های توسعه ای هم تعریف کند. تصمیماتی برای افزایش تولید گرفته شد و تولیدکنندگان به فکر مشارکت با سرمایه گذاران خارجی بودند.
اما این خوشی طولی نکشید و از سال 97 نه تنها ملغی شدن برجام راه های امید را بست، بلکه تصمیمات دولتی مسیرهای احتمالی داخلی را نیز مسدود کرد.
حالا قصد ندارم بگویم که در این سال ها بی تدبیری دولت ها چه بر سر تولیدکنندگان آورد، اما آن چه مشخص است حالا وضعیت متفاوت از گذشته خواهد بود.
گفته می شود حدود 15 میلیارد دلار درآمد ارزی دولت از محل فروش نفت کاهش می یابد؛ این که چین چه خواهد کرد تا این اتفاق نیفتد، هنوز معلوم نیست.
گفته می شود صادرات گاز و محصولات پتروشیمی نیز با افت روبرو خواهد شد که این موضوع نیز درآمد ارزی دولت را تحت تاثیر قرار می دهد؛ 5 میلیارد دلار افت درآمد از محل عدم صادرات میعانات گازی.
گفته می شود درآمد صادرات فولاد به دلیل افت حدودا 4 میلیون تنی صادرات چیزی در حدود 3 میلیارد دلار کاهش خواهد یافت.
گفته می شود 10 درصد دیگر هزینه های نقل و انتقال مالی و بانکی بین المللی افزایش می یابد و هزینه لجستیک دریایی به شدت افزایش می یابد.
گفته می شود دسترسی به فناوری و دانش روز و حتی ماشین آلات قدیمی تر از کشورهای دنیا سخت تر می شود و بروزرسانی در خطوط تولید با اشکال روبرو خواهد شد که این موضوع تولید را در همه بخش ها از جمله تایر نیز دستخوش تغییر خواهد کرد.
تولید تایر لااقل 30 درصد به مواد اولیه وارداتی، سیم‌های فولادی و افزودنی‌های شیمیایی متکی است. تحریم‌ها زنجیره‌های تأمین را مختل کرده و تولیدکنندگان را مجبور به جستجوی منابع جایگزین – اغلب با هزینه‌های بالاتر یا کیفیت پایین‌تر – خواهد کرد. این در حالی است که سقوط ارزش ریال ایران، خرید خارجی را به طرز سرسام‌آوری گران کرده و تولیدکنندگان داخلی همین حالا هم با افزایش هزینه‌های تولید مواجه هستند.
چه باید کرد؟
در خلال تحریم های قبل، برخی شرکت های ایرانی اقدامات مهمی را برای اتکا بر ظرفیت های داخلی خود انجام دادند. گروه صنعتی رازی در همان دوران تحریم تولید دوده صنعتی و نخ تایر را در دستور کار خود قرار داد تا بخشی از مشکلات تامین این مواد اولیه را برطرف کند.
برخی شرکت های دیگر نیز در کشور هستند که بخش مهمی از نیاز به مواد اولیه را جبران کرده اند، اما هنوز 30 درصد از تولید به واردات متکی است. بخشی از این نیاز هنوز در داخل قابل جبران است، اما نیازمند حمایت دولت. باید تولیدکنندگان بنشینند و درباره آن تصمیم بگیرند که چگونه می توان سهم تولید داخلی از مواد اولیه را افزایش داد.
قبل از این بارها تاکید کرده ام که با ارز واردات تایر می شد چند کارخانه تایر راه اندازی کرد، حالا و در شرایط تحریم می توان با همان ارز لااقل بخش قابل توجهی از زنجیره ارزش صنعت تایر را با راه اندازی کارخانه های مربوطه تقویت کرد. ما با 150 هزار تن تایر مازاد وارداتی در کشور روبرو هستیم که با قیمت هر کیلوگرم 3.5 دلار وارد می شود؛ به عبارتی 500 میلیون دلار مازاد ارزی – تنها در یک سال – که می شد به خدمت زنجیره ارزش صنعت تایر درآید.
نکته دیگر استفاده از دانش روز جهان است. امروزه استفاده از تایرهای کارکرده در همه جای جهان در حال تبدیل شدن به یک مزیت زیست محیطی در راستای تولید پایدار است. این موضوع برای کشور ما به خصوص در دوره جدید تحریم علاوه بر محیط زیست، از جنبه بازیافت مواد اولیه و استفاده مجدد در صنعت تایر، به منظور کاهش اتکا بر واردات مواد از اهمیت زیادی برخوردار است. این حلقه مفقوده در صنعت تایر باید احیا شود.
در این بین با توجه به اینکه در این دوره تحریم دسترسی به بازارهای سنتی در اروپا و خلیج فارس اکنون دشوارتر از قبل است، تولیدکنندگان، باید کشورهای آفریقایی و آسیای مرکزی را که شاید با موانع نظارتی کمتری روبرو باشند، هدف قرار دهند.
از سوی دیگر شرکت‌ها باید با اتکا به علوم و دیجیتال برای کاهش ضایعات و بهینه‌سازی تولید در بحبوحه محدودیت‌های منابع اقدام کنند؛ همانطور که یزدتایر با راه اندازی واحد تعالی دیجیتال قدم های مهمی در راستای کاهش ضایعات برداشته و حاضر است این تجربیات را با سایر شرکت ها به اشتراک بگذارد.
هرچند تحریم های دوباره محیطی خشن برای صنعت تایر ایران ایجاد خواهد کرد، اما شاید بتوان هنوز با خلاقیت و نوآوری مسیری رو به جلو ارائه داد. توانایی صنعت تایر برای سازگاری نه تنها برای بقای خود صنعت، بلکه به دلیل نقش تایر در حمایت از پایگاه گسترده‌تر در بقیه صنایع، در دوره انزوای اقتصادی اهمیت زیادی دارد.