صنعت تایر در ایران از دیرباز تاکنون رشد قابل توجهی را تجربه کرده است، اما با توجه به تحولات جهانی و نیازهای روزافزون بازار، آینده این صنعت نیز دستخوش تغییرات زیادی خواهد شد که این موضوع در حال حاضر با یک وقفه نسبتا طولانی مدت روبرو شده بطوریکه از توسعه های جهانی عقب مانده است. در خلال ده سال گذشته و بیشتر، یکی از اصلی‌ترین چالش‌هایی که صنعت تایر در ایران با آن روبرو بوده، تحریم‌های اقتصادی بین‌المللی است که تأثیر زیادی بر تامین مواد اولیه، ماشین آلات، دانش فنی، خدمات و … و بازارهای صادراتی داشته و مانع از توسعه این صنعت شده است.

با این حال با آغاز مذاکرات ایران با ایالات متحده و خبرهای نسبتا خوبی که از مذاکرات به گوش می رسد، شاید امیدی به حل چالش های یک و نیم دهه گذشته به وجود آید. هنوز خیلی زود است که به بررسی این موضوع بپردازیم، اما در این نوشتار می توان گفت برای حل مشکلات جدی صنعت تایر – چه آنها که مستقیما از تحریم ها نشأت گرفته اند و چه آن دسته از مشکلاتی که ناشی از آثار غیرمستقیم تحریم ها هستند –  لازم است که شرکت‌های تولیدی تایر در ایران به همکاری با شرکت‌های خارجی بپردازند و همچنین استفاده از فناوری‌های جدید و روش‌های نوین تولید تایر را به‌کار ببرند.

واقعیت آن است که تحریم ها روی عوامل اصلی صنعت اثرات منفی بر جای گذاشته اند که در ادامه به برخی از این موضوعات اشاره می شود:

1. کیفیت: بیشتر تایرهای ایرانی در مقایسه با تایرهای برندهای معروف جهانی، کیفیت پایین‌تری دارند. هرچند تایرهای ایرانی توانسته بازارهای داخلی را به خوبی در اختیار بگیرد و حتی در بازارهای صادراتی هم مشتریان و بازارهای خوبی را از آن خود کند، اما نتوانسته با برندهای معروف دنیا رقابت کند و این امر به خصوص به دلیل قیمت های غیررقابتی تایرهای ایرانی در مقایسه با معروفیت برندها در بازارهای دنیا است. این در حالی است که دولت به دلیل مشکلات ارزی ناشی از تحریم ها، قیمت های صادراتی پایه تایر را بالا برآورد می کند و در عین حال با تدوین مقررات محدود کننده به منظور تثبیت بازار داخلی، بارها و بارها بازارهای صادراتی تایر را تحت فشار قرار داده است. نتیجه این امر صادرات محدود تایر ایرانی به برخی کشورهای همسایه و یا کشورهایی با سطوح درآمدی پایین شده است. طبیعتا وقتی شرکت های تایری به دنبال کسب بازارهای صادراتی نباشند، در موضوع رقابت کیفی با برندهای دنیا تلاش نمی کنند و در بلندمدت، این موضوع باعث عدم تجول جدی در کیفیت تایرهای تولیدی ایرانی شده است.

2. نظام مدیریتی و تولید: برخی از شرکت‌های تولید تایر در ایران از نظر نظام مدیریتی، کنترل کیفیت و فناوری تاخیر داشته و از استانداردهای جهانی پیروی نکرده‌اند. یکی از دلایل این امر اثر تحریم ها بر ارتباطات بین المللی و تاخیر در ورود تکنولوژی و دانش فنی و متخصصان خارجی به صنعت است که بازارپذیری تایرهای ایرانی در بازارهای خارجی را تحت تاثیر قرار داده است. شرکت های تایرساز به دلیل تحریم ها قادر به خرید ماشین آلات از شرکت های درجه یک اروپایی نیستند و حتی با فرض خرید ماشین، امکان ورود تکنیسین ها برای نصب و خدمات پس از فروش و تعمیرات وجود ندارد. در سال های اخیر حتی شرکت های چینی نیز که فروشنده ماشین آلات به ایرانی ها هستند، در ایفای تعهدات خود رفتار متعهدانه ای نشان نمی دهند و در چنین فضایی امکان مبادله دانش و تجربه بین المللی به مدیران داخلی نیست.

3. رقابت با برندهای بزرگ جهانی: بازار تایر جهانی بسیار رقابتی و پرفشارتز از یک دهه گذشته شده است و برندهای معروف جهانی و حتی برندهای آسیایی مثل ویتنام و چین و تایلند و … که با شرکت های معتبری در دنیا جوینت شده اند، در بین مصرف‌کنندگان محبوبیت بالایی پیدا کرده اند. در دوره ای که تایرهای دنیا در حال طی کردن مراحل توسعه خود بودند، تایرهای ایرانی از بازار غایب بودند و این امر باعث می‌شود که تایرهای ایرانی نتوانند به راحتی با رقبای بزرگ جهانی رقابت کنند و روز به روز  در بستر رقابتی کنونی عقب بمانند.

4. افزایش قیمت تمام شده: تحریم‌های اقتصادی بین‌المللی بر قیمت تمام شده و هزینه های تولید تایرهای ایرانی نیز اثر منفی بر جای گذاشته است و امروز قیمت پایه هر کیلو تایر ایرانی 2.5 دلار محاسبه می شود که این رقم مانع از رقابت تایرهای ایرانی در بازارهای جهانی می شود و مانع از صادرات بیشتر این محصول به بازارهای جهانی شده است.

5. تغییر مسیر سیاست های اقتصادی: تحریم ها روند تصمیم گیری های دولت و بخش خصوصی را متحول کرده است. اختیار عمل سرمایه گذاران را در صنعت تحت تاثیر قرار داده و باعث تاخیر در اجرای پروژه های توسعه ای این صنعت شده است. ریسک پذیری تولید را کاهش داده و باعث شده تولید در یک روند ثابت باقی بماند. در سال های تحریم، اتخاذ راهکارهای فوری که اغلب منافع تولیدکنندگان را تحت تاثیر قرار می دهد، به یک رویه غالب برای همه دولت ها تبدیل شده و فعالان صنعت تایر نیز با آن دست و پنجه نرم می کنند.

6. عدم بروزرسانی تکنولوژی و خطوط تولید در سال های گذشته باعث کاهش بهره وری تولید، افزایش ضایعات و قیمت تمام شده بالاتر شده است. عدم بروزرسانی سیستم های تولیدی باعث مصرف بیش از حد آب و برق و هزینه های تعمیر و نگهداری شده و با توجه به همه این مشکلات، عملا قیمت های تولیدی برای بازارهای صادراتی رقابتی نیستند.

7. تامین مواد اولیه مورد نیاز – چه مواد اولیه داخلی و چه وارداتی – به انحای مختلف از تحریم ها تاثیر پذیرفته است. با افزایش روزافزون قیمت ارز، قیمت ریالی مواد اولیه وارداتی در مقایسه با یک دهه گذشته بیش از 30 برابر شده و این در حالی است که قیمت های داخلی نیز تقریبا همین وضعیت را تجربه می کنند. این در حالی است که قیمت تایر مطلقا به میزان متناسبی افزایش نیافته است.

آن چه مشخص است می توان موارد متعدد دیگری را به این لیست افزود که نشان دهنده اثرات منفی ناشی از تحریم های بین المللی بر صنعت تایر است؛ همانطور که سایر صنایع نیز کم و بیش با این مشکلات روبرو هستند. نمی توان با قطعیت گفت رفع تحریم ها همه این مشکلات را یک شبه حل خواهد کرد، اما تجربه برجام در دولت حسن روحانی، موید این امر است که بسترهایی برای توسعه شرکت های ایرانی در نتیجه مراودات بین المللی فراهم خواهد شد که در یک دوره میان مدت می توان توسعه اقتصادی و مالی و برندینگ کالاهای ایرانی را مشاهده کرد.