آتوسا محلل

مدرس دانشگاه جامع علمی کاربردی

برگرفته از کتاب گنجینه تایر

در پی افزایش روزافزون خطرات مواد شیمیایی بر محیط زیست و سلامت انسانها کشورهای تولید کننده و مصرف کننده ی این مواد بر آن شدند تا با وضع قوانین مناسب پیشگیری های لازم را در جهت منع استفاده ی مواد شیمیایی پرخطر انجام دهند.

در صدر این برنامه ها اتحادیه اروپا قانون مفصل ریج را به عنوان اهرم منع واردات و تولید مواد شیمیایی تصویب و به اجرا در آورد. این قانون طیف وسیعی از صنایع زنجیره تأمین کالاها را تحت تأثیر قرار داده و مدتی است که تجارت مواد شیمیایی جهان را دست خوش تغییر و تحول کرده است. از این رو شناخت صحیح این قانون و محدودیت های آن برای هر مصرف کننده و تولید کننده ی مواد شیمیایی امری حیاتی است.

در این گزارش ابتدا با معرفی قانون ریچ اطلاعات کلی از چگونگی عملکرد آن ارائه شده و سپس با روشن ساختن چارچوب نیازمندیهای این قانون در صنایع لاستیک و تایرسازی چشم انداز مناسبی از سیر تحولات آتی مواد اولیه در این صنعت ارائه می شود. در این بین سعی شده است تا بررسی مواد مورد استفاده ی این صنعت و تقسیم بندی انواع سمی بودن آن ها مسیر برای انتخاب راهبرد مناسب جهت مقابله با اثرات منفی قانون ریچ هموار گردد. همچنین با معرفی سامانه بین المللی اطلاعات مواد و مقایسه مشابهت ها و تفاوت های آن با قانون ریج ابهامات موجود در هم جهت شدن این صنعت با استانداردهای متفاوت بر طرف گردد.

مقدمه

ثبت ارزشیابی، اختیارات و محدودیتهای استفاده از مواد شیمیایی که به اختصار ریچ (REACH) نامیده می شود آیین نامه ای است که اتحادیه اروپا در آذر ۱۳۸۵ (دسامبر سال (۲۰۰۶) به تصویب رسانیده است. هدف از این آیین نامه افزایش حفاظت از سلامت انسان و محیط اطراف او به وسیله تعریف خواص و اثرات ذاتی مواد شیمیایی میباشد. این آیین نامه که در ۸۴۹ صفحه و طی هفت سال تهیه شده است، پیچیده ترین و مهم ترین قانون تصویب شده در سالهای اخیر این اتحادیه به شمار می رود. همچنین ریچ محکم ترین قانون موجود برای مواد شیمیایی و استفاده آنها در حال حاضر است که از خرداد ماه ۱۳۸۶ ژوئن (۲۰۰۷) ضمانت اجرایی یافته و در طی یک دهه به صورت مرحله به مرحله انجام میپذیرد. پیش بینی میشود که در صورتی که با به کارگیری قانون ریچ تنها ۱۱۰ از بیماری های نشأت گرفته از مواد شیمیایی کاهش یابد در طی یک دوره ۳۰ ساله حدود ۵۰ میلیارد یورو صرفه جویی خواهد شد. این در حالی است که هزینه اجرای ریچ با احتساب افزایش قیمت مواد به دلیل هزینه های ثبت نام و حتی در مواردی جایگزینی آنها حداکثر ۵٫۴ میلیارد یورو در طی ۱۱ سال پیش بینی شده است.

با نهایی شدن اجرای ریج تمامی تولید کنندگان و وارد کنندگانی که مواد شیمیایی را در مقیاس یک تن در سال یا بیشتر به اتحادیه اروپا منتقل میکنند ملزم به ثبت این مواد در پایگاه داده کارگزار مواد شیمیایی اروپا (ECHA) واقع در شهر هلسینکی فنلاند هستند. از آن جایی که ریج مواد درون محصولات و کالاهای چند جزئی مانند تایر و….) را نیز شامل می شود تمام صنایعی که به نوعی وارد کننده کالا به اتحادیه اروپا هستند نیز تحت تأثیر قرار خواهند گرفت بدین ترتیب که ورود مواد ثبت نشده در این کارگزار به بازار اروپا غیر قانونی خواهد بود.

همچنین کنترل گروهی از مواد شیمیایی به نام مواد با اهمیت بسیار زیاد (SVHC) که دارای اثرات زیان باری بر انسان و محیط زیست هستند در صدر برنامه های این آیین نامه قرار دارد. بر این اساس از یازدهم خرداد ماه ۱۳۹۰) ماه ژوئن (۲۰۱۱) کارگزار (ECHA) باید از  SVHCهر کالایی که به مقدار بیش از یک تن در سال استفاده شود و مقدار SVHC آن بیش از اما وزنی باشد مطلع گردد.

این مواد که در ضمیمه XIV قانون ریچ معرفی شده اند تا به امروز به ۶ ماده رسیده است. لازم به ذکر است که قرار گرفتن مواد در این فهرست و محدودیت استفاده از آنها به طور ناگهانی و ضربتی اجرا نمی شود بلکه ابتدا فهرست دیگری به نام فهرست مواد نامزد اعلام شده و یک زمان بندی مرحله ای برای منع استفاده از این مواد در نظر گرفته میشود. فهرست اخیر مواد نامزد در وبگاه کارگزار مواد شیمیایی اروپا (ECHA) ارائه میشود و دو بار در سال بروز میگردد در صورتی که مواد مورد استفاده در کالای تولیدی در فهرست مواد نامزد قرار داشته باشد ضروری است تا تولید کننده مصرف کنندگان خود را از نام و نحوه استفاده ایمن و همچنین طریقه دفع آن مطلع گرداند.

دانستنیهای ریچ

همان طور که عنوان شده ریچ به ثبت ارزشیابی اختیارات و محدودیتهای استفاده از مواد شیمیایی اطلاق میشود که هر یک از این چهار عنوان بخشی از وظایف یک تولید کننده یا وارد کننده کالا به اتحادیه اروپا را تعیین میکنند.

ثبت

در این حوزه تمامی تولید کنندگان و وارد کنندگانی که مواد شیمیایی را در مقیاس یک تن در سال یا بیشتر به اتحادیه اروپا منتقل میکنند ملزم به ثبت این مواد و ارائه چگونگی استفاده ایمن از آن در پایگاه داده کارگزار مواد شیمیایی اروپا هستند.

ارزشیابی

این حوزه خود به دو قسمت عمده تقسیم می شود.

– ارزشیابی پرونده مواد که در آن پرونده فرستاده شده از بعد ارائه اطلاعات کافی و صحیح بررسی می گردد.

– ارزشیابی ماده که روندی مشابه با بررسی میزان ضرر و زبان مواد دارد.

 اختیارات

در این بخش اجازه و اختیار استفاده و تولید مواد با اهمیت بسیار زیاد (SVHC) تنها به شرکت هایی داده میشود که مجوز معتبر را کسب کرده باشند. لازم به ذکر است که این مجوز در شرایط بسیار دشوار و با محدودیت زمانی اعطا میگردد. هدف نهایی از قانون ریچ حذف مواد فوق و جایگزینی آن با مواد مناسب تر و ایمن تر است.

محدودیت

این بخش که به عنوان یک غربال ایمنی عمل مینماید مواد را فارغ از وضعیت فعلی

آنها مورد محدودیت استفاده منع استفاده و یا با صدور مجوز قرار می دهد. از آنجایی که صنعت لاستیک و تایرسازی بیشتر به عنوان یک مصرف کننده پایین دستی ر زنجیره تأمین نقش دارند در ادامه بیشتر به دو حوزه ثبت و اختیارات پرداخته می شود.

1) مسئولیتهای تحت قانون ریچ

در قانون ریچ وظیفه ثبت مواد بر عهده تولید کننده و یا وارد کننده آن به صورت خالص و یا در کالاهای ترکیبی است. این وظیفه برای تمام شرکتهایی که ماده را برای استفاده داخلی و یا برای تأمین در بازار اتحادیه اروپا بکار میگیرند اجباری است. در این قانون هر شرکت تولید کننده یا وارد کننده ای باید ماده تولیدی خود را فارغ از ثبت آن ماده، توسط سایر شرکتها ثبت نماید. برای مثال اگر سه شرکت یک ماده یکسان را تولید می کنند، هر سه باید این ماده را در کارگزار شیمیایی اروپا ثبت نمایند لکن این سه شرکت میتوانند به منظور کاهش هزینه های ناشی از تهیه گزارشهای فنی ماده با یکدیگر مشارکت نموده و از نتایج یکدیگر استفاده کنند.

همچنین مصرف کننده پایین دستی حق همیاری در تهیه برگه ماده و مطلع ساختن شرکت مسئول از نحوه استفاده از آن را داشته و در مقابل تأمین کننده نیز ملزم به در نظر گرفتن نوع استفاده مصرف کننده و ارائه اطلاعات کافی در ارتباط با استفاده ایمن ماده مورد نظر است. از طرفی تأمین کننده حق دارد تا موارد مصارف خاصی را به دلایل محافظت از سلامت انسان و محیط زیست بر اساس ارزشیابی های انجام شده در نظر گیرد بدین معنی که این روش مصرف از نظر تولید کننده ماده تائید شده نیست و ماده نباید اینگونه مصرف شود که لازم است موارد یاد شده را به اطلاع کارگزار و مصرف کننده پایین دستی رسانده و آنها را از دلایل حذف مصرف یا کاربرد خاص آن ماده مطلع سازد.

ملزومات وابسته به ثبت

ملزومات ثبت در قانون ریچ بسته به نوع و مقدار ماده مورد نظر، متفاوت خواهد بود.

مقدار داده مورد نیاز برای ثبت و همچنین ضرب الاجل های ثبت ماده، نسبت به حجم تولید با واردات آن متفاوت خواهد بود.

ضرب الاجل ها یا چرایی قانون ریچ

همان طور که عنوان شد بر اساس قانون ریچ ثبت مواد توسط تولید کننده یا وارد کننده آن ارامی است. بدین منظور برنامه زمانی خاصی توسط کارگزار مواد شیمیایی اروپا مشخص شده است که بسته به نوع ماده متفاوت خواهد بود در ابتدا مواد به دو دسته مواد جدید و مواد موجود تقسیم می شوند این تقسیم بندی بر اساس فهرست مواد شیمیایی تجاری موجود در اروپا انجام می پذیرد برای مواد پیش ثبت شده موادی که پیش از تاریخ ۱۲ خرداد ۱۳۸۸ در کارگزار شیمیایی اروپا ثبت شده باشند دوره ثبت نام در طول ۱۱ سال بسته به حجم تولید یا نوع ماده توزیع شده است.

به عبارت ساده تر شرکت هایی که ماده را در مقیاس بیش از یک تن در سال تولید یا وارد میکردند میبایست ماده مورد نظر را تا تاریخ آبان ۱۳۸۷ ماه نوامبر ۲۰۰۸ میلادی در کارگزار شیمیایی اروپا پیش ثبت می نمودند. در غیر این صورت پس از گذشت این ضرب الاجل این شرکتها تا ثبت ماده مجاز به تولید یا واردات آن نبودند. در حقیقت شرکتها با پیش ثبت ماده تا تاریخ فوق فرصتی را برای تولید مستمر مواد تاثبت نهایی آن بدست می آوردند.

در هر حال اگر ماده ای پس از تاریخ آذر ۱۳۸۷ (دسامبر ۲۰۰۸ میلادی به تولید بیش از یک تن در سال برسد و یا کلا تولید آن آغاز گردد، شرکت تولیدی با وارداتی میتواند از پیش ثبت با تأخیر مطابق با ضرب الاجل های ریچ اقدام نماید. روند زمانی پیش ثبت مواد جدید به صورت مستقل از حجم واردات با تولید از دوازدهم خرداد ۱۳۸۷ (اول ماه ژوئن سال 2008) تا انتهای دوره خواهد بود.

مواد و آمیزه ها

از آن جایی که هیچ ماده ای ۱۰۰% خالص نیست تعریف ماده به صورت خالص و یا آمیزه اجتناب ناپذیر خواهد بود. تعاریف زیر برای روشن تر شدن این تفاوت ارائه شده است.

جزء اصلی

جزئی است که تشکیل دهنده بخش عمده ماده بوده و ناخالصی و افزودنی نمی باشد که به این سبب در نام گذاری ماده استفاده شده است و برای شناسایی آن بکار می رود.

ناخالصی

این جزء ممکن است از ابتدا در ماده موجود باشد و یا در ادامه فرایندهای استفاده شده در تولید ماده ایجاد شود. اگرچه ناخالصیها در ماده نهایی موجود هستند لیکن به صورت عمدی به آن اضافه نگشته اند.

–  ماده افزودنی

این مواد به صورت عمدی و آگاهانه به ماده اضافه شده است اما نحوه ثبت آنها همانند ثبت ناخالصی ها خواهد بود با در نظر داشتن تعاریف فوق یک ماده تک جزئی به ماده ای اطلاق می گردد که از یک جزء اصلی با حداقل درصد وزنی ۸۰ تشکیل شده باشد و مقدار ناخالصی آن از ۲۰ وزنی تجاوز نکند در مقابل یک آمیزه را می توان مخلوطی از چند ماده تک جزئی که به صورت پایدار و بدون واکنش با یکدیگر دانست. این مواد آمیزه ای نیز باید همانند یک ماده خالص به ثبت برسند. نحوه برخورد با ناخالصی ها در قانون ریچ همانند ماده خالص است. به این معنی که ثبت ناخالصی بیش از ۱ تن در سال اجباری است.

لازم به ذکر است که در قانون ریچ محدودیتی برای ثبت بسپارها وجود ندارد و نیازی به ثبت آنها نیست لیکن تک پاره های موجود در ماده نهایی به عنوان ناخالصی در نظر گرفته شده و نیاز به ثبت در کارگزار شیمیایی اروپا دارند همچنین فلزات نیز در گروه مواد شیمیایی هستند که نیاز به ثبت آنها در ریچ اجباری است.