بررسی وضعیت صنعت تایر ایران حاوی نکات جالب توجهی است. در سال ۱۴۰۰ یعنی تا پیش از شروع تلاطم ها در بازار تایر، تعداد ۱۱ واحد در صنعت تایر فعال بوده که اشتغال آنها بر اساس اطلاعات مندرج در پروانه بهره برداری واحدها ۱۵۰۰۰ نفر بوده است. ظرفیت اسمی واحدهای دارای پروانه بهره برداری صنعت تایر ایران در سال ۱۴۰۰ حدود ۴۰۹ هزار تن بوده است که از این میزان ۲۹۵ هزار تن تولید انواع محصولات تایر صورت پذیرفته است.

همچنین میزان صادرات و واردات محصولات صنعت تایر در سال ۱۴۰۰ به ترتیب ۵٫۷ و ۱۱۷ هزار تن بوده است. لذا كل مصرف انواع محصولات تایر ۴۰۶ هزار تن بوده است که با توجه به برآوردهای صورت گرفته میزان مصرف انواع تایرهای خودرو در سال ۱۴۰۰ حدود ۳۲۵ هزار تن برآورد شده است و سهم تایرهای دوچرخه موتور سیکلت و انواع تیوب تنها ۸۱ هزار تن بوده است.

وضعیت فعلی صنعت تایر ایران

ظرفیت اسمی واحدهای دارای پروانه بهره برداری صنعت تایر ایران در سال ۱۴۰۰ حدود ۴۰۹ هزار تن بوده است. با این وجود بر اساس اطلاعات به دست آمده از انجمن صنفی صنعت تایر ایران میزان واقعی تولید حدود ۲۹۵۰۰۰ تن بوده است. این مسئله بیانگر این واقعیت است که نرخ بهره برداری از ظرفیت اسمی این صنعت حدود ۷۲ درصد می باشد.

از کل تولید صنعت تایر ۵۲ تولید به تایرهای سواری اختصاص دارد و بعد از آن به ترتیب ۱۹، 9 ،۶ و ۵ درصد تولید صنعت به تایرهای باری و اتوبوسی، وانتی، کشاورزی سنگین و تایر موتور سیکلت اختصاص دارد. همچنین سهم تایرهای راه سازی صنعتی کشاورزی سبک تایر دو چرخه و انواع تیوب از تولید چیزی در حدود به ترتیب ۲ ، ۱، ۱ و 4 درصد است.

لازم به ذکر است ۲ درصد از تولید تایرسازان به تولید قطعات لاستیکی مانند نوار و….. اختصاص یافته است. در شکل ۱ میزان تولید این صنعت در فاصله سالهای ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ آورده شده است. چنانچه مشخص است بیشترین تولید صنعت در سالهای اخیر در سال ۱۳۹۹ اتفاق افتاده که تقریباً معادل ۳۰۸ هزار تن بوده است.

سهم صنعت تایر از اقتصاد ایران

با توجه به نبود اطلاعات موثق ارائه شده در خصوص اندازه این صنعت در گزارشات نهادهای موجود متولی ارائه آمار و اطلاعات در کشور به منظور برآورد اندازه سهم این صنعت از اقتصاد ملی از شیوه های برآوردی و به طریق زیر عمل شده است.

با توجه به میزان حدود ۲۹۵۰۰۰ تنی تولید صنعت تایر ایران در سال ۱۴۰۰ و تفکیک مجموع تولیدات صنعت در سال ۱۴۰۰ اندازه این صنعت حدود ۶۹۰ میلیون دلار برآورد می شود. با توجه به مقدار تقریبی ۴۲۵ میلیارد دلاری تولید ناخالص داخلی ایران در سال ۱۴۰۰، ارزش تولیدات صنعت تایر ایران در حدود ۱۶ درصد تولید ناخالص داخلی کشور برآورد می شود.

با توجه به اندازه ۶۹۰ میلیون دلاری صنعت تایر ایران در سال ۱۴۰۰ و از طرفی اندازه ۲۶۴ بیلیون دلاری بازار تایر جهان در سال ۲۰۲۱ سهم صنعت تایر ایران در حدود ۲۶ درصد از کل بازار تایر جهان برآورد می شود.

با توجه به میزان حدود ۲۹۵ هزار تنی تولید صنعت تایر ایران در سال ۱۴۰۰ و مقدار تقریبی ۲۰٫۵ میلیون تنی تولید تایر در جهان در سال ۲۰۲۱ سهم تولیدات صنعت تایر ایران در جهان حدود ۱٫۴۳ درصد برآورد می شود. .

صادرات و واردات صنعت تایر

میزان صادرات صنعت تایر در سال ۱۴۰۰ حدود ۵٫۷ هزار تن بوده و بابت صادرات این میزان تایر چیزی در حدود ۱۴ میلیون دلار ارز به کشور وارد شده است. به طور یقین صنعت تایر ظرفیت بیشتری برای صادرات محصولات خود دارد. یکی از دلایل ضعف صادراتی این صنعت ممنوعیت صادرات تایرهای سواری بوده است.

از این مقدار صادرات ۷۴ درصد وزنی به تایرهای موتور سیکلت اختصاص دارد و بعد از آن به ترتیب ۱۳ ، ۹ و ۲ درصد صادرات صنعت به تیوب موتور سیکلت – دوچرخه تایر راه سازی صنعتی و تایر سواری اختصاص دارد. سهم تایرهای باری اتوبوسی و کشاورزی از صادرات در مجموع چیزی در حدود ۲ درصد و سهم تایرهای دوچرخه و تیوب خودرو نیز نزدیک به صفر است.

بررسی میزان صادرات انواع تایر در فاصله سالهای ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ نیز نشان می دهد میزان صادرات سال ۱۳۹۹ بیشترین میزان و حدوداً برابر با ۵٫۹ هزار تن بوده است.

میزان واردات صنعت تایر در سال ۱۴۰۰ حدود ۱۱۷ هزار تن بوده و بابت واردات این میزان تابر چیزی در حدود ۴۲۴ میلیون دلار ارز از کشور خارج شده است. از این مقدار  ۶۵ درصد وزنی واردات به تایرهای باری و اتوبوسی اختصاص دارد و بعد از آن به ترتیب ۱۹، ۱۳ و ۲ درصد واردات صنعت به تایرهای سواری راه سازی صنعتی و کشاورزی اختصاص دارد. سهم تایرهای دوچرخه موتورسیکلت و انواع تیوب از واردات در مجموع چیزی در حدود ۱ درصد است.

مقایسه میزان واردات انواع تایر در فاصله سالهای ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰ نشان می دهد بیشترین مقدار واردات نیز در سال ۱۳۹۸ و حدودا برابر با ۲۱۷ هزار تن بوده است.

برآورد عرضه و تقاضا تقاضای صنعت تایر

در این قسمت از گزارش به برآورد میزان مصرف انواع تایر خودرو سواری وانتی، باری، اتوبوسی، کشاورزی و راه سازی پرداخته می شود. صنعت خودرو به دلیل برخورداری از پیوندهای پسین قدرتمند با سایر رشته فعالیت های صنعتی نظیر پتروشیمی ،فولاد، لاستیک پلاستیک شیشه و…) و بخش خدمات الشامل لجستیک خدمات پس از فروش و….. یکی از محرکهای رشد اقتصادی در کشور به شمار می رود.

صنعت تایر از جایگاه ویژه ای در تولید محصول نهایی صنعت خودروسازی برخوردار است. در سال ۱۴۰۰، میزان مصرف انواع تایرهای خودرو حدود ۳۲۵ هزار تن برآورد شده است که از این مقدار  ۵۴ درصد وزنی مصرف مربوط به تایرهای خودرو سواری است و بعد از آن به ترتیب  ۳۸  درصد و 8 درصد  مصرف به تایرهای خودرو باری – اتوبوسی، وانتی، کشاورزی و معدنی اختصاص دارد.

برآورد عرضه و تقاضا تایرهای سواری

در گروه خودروهای سواری ۱۹ درصد وزنی مصرف مربوط به بخش خودروساز و سهم مصرف بازار جایگزین ۸۱ درصد بوده است. در سال ۱۴۰۰، تایرهای رینگ ۱۴ با 58.5 درصد بیشترین مصرف را در بخش خودروساز داشته اند. از طرفی دیگر تایرهای رینگ ۱۳ با ۴۹٫۴ درصد بیشترین مصرف را در بازار جایگزین دارند. در مجموع تایرهای رینگ  ۱۳ با ۴۳٫۵ درصد پر مصرف تر هستند.

مهرداد کریمیان پور

کارشناس مرکز نوآوری و فناوری گروه صنعتی رازی

برگرفته از کتاب گنجینه تایر