معاون وزیر صمت خبر داده است که دولت در تلاش است مانع کاهش تولید در صنعت تایر در کشور شود. اما آمارها و اظهارات فعالان این صنعت نشان می‌دهد شرایط چندان مطلوب نیست. سخنگوی انجمن تایر اعلام کرده که از نیمه دوم امسال، تولید لاستیک در ایران بین ۲۰ تا ۲۵ درصد کاهش خواهد یافت. این هشدار، زنگ خطری برای صنعتی است که ارتباط مستقیم با بازار خودرو، حمل‌ونقل و حتی اقتصاد خانوار دارد.
سه عامل اصلی افت تولید
به گفته انجمن تایر، سه مشکل اساسی باعث کاهش ظرفیت صنعت تولید شده است:
مشکلات ارزی و کمبود منابع مالی برای واردات مواد اولیه
مطالبات معوق از خودروسازان که همچنان پرداخت نشده و نقدینگی تولیدکنندگان را قفل کرده است.
رشد بی‌رویه واردات تایر خارجی که باعث شده تولیدکنندگان داخلی توان رقابتی خود را از دست بدهند.
این سه عامل دست‌به‌دست هم داده‌اند تا چرخه تولید تایر در کشور با اختلال مواجه شود.
ماجرای واردات بیش از نیاز واقعی
در دو سال گذشته حدود ۴۵۰ هزار تن تایر وارد کشور شده است، در حالی که نیاز واقعی تنها ۴۰۰ هزار تن بوده است. تولیدکنندگان داخلی توان تأمین ۳۰۰ هزار تن را دارند و فقط ۱۰۰ هزار تن باید از خارج وارد شود. اما واردات بیشتر از نیاز بازار، نه تنها به تولید داخلی ضربه زده بلکه باعث شده کارخانجات با مازاد موجودی و کاهش فروش مواجه شوند.
این موضوع درست مانند حالتی است که بازار پر از کالا باشد اما تولیدکننده داخلی نتواند محصولش را بفروشد، در نتیجه کارخانه مجبور به کاهش تولید می‌شود.
مشکل بزرگ: تأمین ارز
یکی از جدی‌ترین دغدغه‌های تولیدکنندگان تایر، مسئله تأمین ارز است. در سال ۱۴۰۳ بیش از یک میلیارد دلار ارز برای واردات تایر تخصیص یافته اما تولیدکنندگان داخلی برای تهیه ارز جهت خرید مواد اولیه با مشکلات جدی روبه‌رو هستند. این در حالی است که کارخانه‌های داخلی می‌توانند بخش زیادی از نیاز بازار را تأمین کنند، به شرطی که در تخصیص ارز حمایت شوند.
به زبان ساده، دولت ارز را برای واردات تایر آماده کرده اما برای مواد اولیه تولید داخل، محدودیت‌هایی ایجاد شده است؛ نتیجه آنکه تولیدکننده داخلی در رقابت با واردکننده عقب می‌ماند.
مطالبات معوق از خودروسازان
مشکل دیگری که بار سنگینی بر دوش تولیدکنندگان گذاشته، طلب‌های سنگین از خودروسازان است. انجمن تایر اعلام کرده که مجموع مطالبات از خودروسازان به حدود ۵ همت (۵ هزار میلیارد تومان) رسیده است. اما با وجود پیگیری‌های متعدد، هنوز این مبالغ پرداخت نشده است.
این بدهی‌ها عملاً نقدینگی کارخانجات را قفل کرده و توانایی آن‌ها برای خرید مواد اولیه، پرداخت حقوق کارگران و ادامه چرخه تولید را به شدت محدود کرده است.
آیا اقدامات حمایتی می‌تواند جلوی کاهش تولید را بگیرد؟
در واکنش به نگرانی‌ها، شیخ، معاون صنایع عمومی وزارت صمت اعلام کرده که بخشی از مشکلات صنعت تایر را قبول دارد، به‌ویژه در زمینه تخصیص ارز. او تأکید کرده که دولت برای جلوگیری از کاهش تیراژ تولید، برنامه‌هایی در دست اقدام دارد.
به گفته وی، عمده افزایش واردات در سال ۱۴۰۲ رخ داده اما در سال ۱۴۰۳ روند واردات کاهش یافته است. با این حال، تولیدکنندگان همچنان به دلیل رکود بازار و مطالبات معوق با مشکلات جدی مواجه هستند.
وظایف دولت در حمایت از تولیدکنندگان
معاون وزیر صمت وعده داده که با رایزنی با بانک مرکزی برای حل مشکل ارزی و همچنین رفع قطعی برق در تابستان، موانع تولید کاهش یابد. جلسات متعددی نیز با دستگاه‌های مرتبط برگزار شده تا راهکارهای عملی برای رفع مشکلات پیدا شود.
با این حال، تولیدکنندگان تأکید دارند که وعده‌ها باید به سرعت به اجرا برسند، زیرا صنعت تایر به مرحله حساسی رسیده و هرگونه تعلل می‌تواند پیامدهای جدی برای بازار خودرو و حمل‌ونقل کشور داشته باشد.
تحلیل وضعیت صنعت تایر
برای درک بهتر شرایط موجود، باید به چند نکته کلیدی توجه کرد:
وابستگی به صنعت خودرو: تایر یکی از اصلی‌ترین قطعات مصرفی خودرو است. هرگونه اختلال در این بخش، مستقیماً بازار خودرو را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
تأثیر رکود اقتصادی: کاهش قدرت خرید مردم باعث شده تقاضا برای خودرو و لوازم یدکی از جمله تایر کاهش یابد.
رقابت نابرابر با واردات: واردات بیش از نیاز واقعی باعث شده کارخانه‌های داخلی نتوانند محصولاتشان را به فروش برسانند.
بحران نقدینگی: طلب‌های معوق از خودروسازان و مشکل تخصیص ارز، سرمایه در گردش تولیدکنندگان را به شدت محدود کرده است.
پیامدهای کاهش تولید تایر
اگر روند کاهش تولید ادامه یابد، پیامدهای متعددی برای اقتصاد کشور خواهد داشت:
افزایش بیکاری در واحدهای تولیدی تایر
افزایش وابستگی به واردات و خروج بیشتر ارز از کشور
رشد قیمت تایر در بازار به دلیل کاهش عرضه
فشار مضاعف بر صنعت خودرو که نیازمند تأمین پایدار تایر است
کاهش توان صادراتی صنعت تایر ایران
تجربه کشورهای دیگر
در بسیاری از کشورها، دولت‌ها به صنعت تایر به چشم یک بخش استراتژیک نگاه می‌کنند. دلیل آن روشن است: بدون تایر، حمل‌ونقل متوقف می‌شود. کشورهایی مانند هند و چین با حمایت‌های گسترده مالی و تعرفه‌ای از تولیدکنندگان داخلی توانسته‌اند سهم بالایی در بازار جهانی تایر کسب کنند.
ایران نیز ظرفیت‌های مناسبی برای تبدیل شدن به قطب تولید تایر در منطقه دارد، اما تحقق این هدف منوط به حمایت عملی دولت و ایجاد شرایط رقابتی عادلانه است.
راهکارهای پیشنهادی برای نجات صنعت تایر
برای عبور از بحران فعلی، چند راهکار کلیدی پیشنهاد می‌شود:
تخصیص ارز ویژه برای تولیدکنندگان داخلی به‌جای تمرکز بر واردات.
پرداخت سریع مطالبات معوق توسط خودروسازان تا نقدینگی کارخانه‌ها آزاد شود.
اعمال تعرفه‌های حمایتی بر واردات بیش از نیاز واقعی برای جلوگیری از فشار به تولید داخلی.
سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین تولید تایر جهت افزایش کیفیت و کاهش قیمت تمام‌شده.
ایجاد بسته‌های حمایتی برای صادرات تا تولیدکنندگان بتوانند بازارهای خارجی را هدف قرار دهند.
صنعت تایر ایران امروز در نقطه حساسی ایستاده است. از یک‌سو با مشکلات جدی مانند کمبود ارز، بدهی‌های معوق و واردات بی‌رویه دست‌وپنجه نرم می‌کند و از سوی دیگر، دولت وعده داده با اقدامات حمایتی مانع از افت بیشتر تولید شود.اما تجربه نشان داده که صرفاً وعده کافی نیست؛ آنچه اهمیت دارد اجرای سریع و عملی راهکارها است. در غیر این صورت، کاهش تولید تایر نه‌تنها به زیان کارخانه‌ها بلکه به ضرر کل اقتصاد کشور تمام خواهد شد.