چالش ضایعات در صنایع ایرانی چالشی جدی است که تحت تاثیر عوامل مختلف رخ می دهد و سالانه هزاران میلیارد تومان خسارت را به صنعت کشور تحمیل می کند. خطوط تولید قدیمی، تکنولوژی های بروزرسانی نشده، مواد اولیه بعضا نامناسب، قطعی متوالی انرژی، مشکلات آموزشی اپراتورها و ده ها دلیل دیگر وجود دارد که ضایعات را در صنایع افزایش داده است. صنعت تایر نیز یکی از همین صنایع با حجم بالایی از ضایعات محسوب می شود.
اما مساله مهم آن است که چگونه می توان این ضایعات را کاهش داد؟ از کجا می توان آنها را شناسایی کرد و برای رفع آنها اقدام کرد. خوشبختانه با تحول دیجیتال در دنیا صنعت پاسخ این سوالات دیگر مانند گذشته سخت نیست.
در این رابطه در گفتگوی لاستیک پرس با دکتر رضا وحیدنیا، مدیر مرکز تعالی تحول دیجیتال شرکت صنایع لاستیک یزد به بررسی پروژه دیجیتالی سازی در این شرکت پرداخته ایم.
دکتر رضا وحیدنیا که دارای دکترای مهندسی برق مخابرات و متخصص در طراحی و پیاده سازی راهکارهای اینترنت اشیاست، سابقه همکاری با شرکت هایی همچون Kore Wireless در آمریکا و اپراتور های Rogers و TELUS در کانادا را داشته و تمرکز اصلی او بر تحول دیجیتال صنایع و توسعه سامانه های هوشمند در حوزه های مختلف صنعتی و معدنی است.
آقای دکتر با تشکر از وقتی که در اختیار ما قرار دادید، لطفا درباره اهداف مرکز تحول دیجیتال در شرکت یزدتایر توضیح بفرمایید؟
مرکز تعالی تحول دیجیتال یزدتایر با پنج هدف اصلی راه‌اندازی شده است:
• نخستین و مهم‌ترین هدف، کاهش ضایعات از طریق سامانه هشدار و واکنش سریع است. این سامانه با ارائه هشدارهای لحظه‌ای در صورت افزایش غیرعادی درصد عیب در سطح دستگاه، شیفت یا اپراتور و همچنین تحلیل همبستگی علت–اثر بین پارامترهای فرایندی و نوع عیب، زمینه اقدام به‌موقع و مؤثر برای رفع ایرادات را فراهم می‌سازد.
• هدف دوم، کاهش توقفات تولید با استفاده از مانیتورینگ دستگاه‌ها و پیاده‌سازی نظام نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه است.
• سومین هدف، ایجاد ردیابی کامل محصول از خطوط تولید تا فروش و گارانتی است. در این رویکرد، هر تایر تولیدی یزدتایر یک هویت دیجیتال اختصاصی خواهد داشت که کلیه مشخصات و سوابق آن را در بر می‌گیرد.
• هدف چهارم، کاهش مصرف انرژی از طریق بهینه‌سازی پارامترهای عملکرد دستگاه‌ها و کاهش اتلاف انرژی در فرآیندهای تولید است.
• نهایتاً هدف پنجم، ارتقای بهره‌وری اپراتورها و تجهیزات با استفاده از تخصیص هوشمند منابع و اصلاح شیوه‌های کاری است.
این مجموعه اقدامات، در کنار یکدیگر، نقشه راه یزدتایر برای دستیابی به تحول دیجیتال و حرکت به سمت یک کارخانه هوشمند را ترسیم می‌کند.
این اقدامات بر اساس استانداردها و اجباری است یا ابتکاری است که یزدتایر در پیش گرفته است؟
در حال حاضر استاندارد یا اجبار مشخصی برای پیاده‌سازی طرح‌های تحول دیجیتال در کشور وجود ندارد و عمدتا، وزارت صمت و معاونت علمی ریاست جمهوری با طرح‌های حمایتی، صنایع را به سمت تحول دیجیتال و هوشمندسازی هدایت می‌کنند.
البته برخی الزامات قانونی وجود دارند، مانند ثبت گارانتی که توسط سازمان استاندارد و سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان الزام شده است. با این حال، این‌که تایرها در تمامی مراحل تولید، بارگیری، حمل و نهایتاً فروش به‌صورت کامل ردیابی شوند، ابتکاری است که یزدتایر خود پیش گرفته است. این رویکرد نه تنها شفافیت در زنجیره تأمین و خدمات پس از فروش را افزایش می‌دهد، بلکه امکان شناسایی سریع منشاء عیوب، کاهش ضایعات، ارتقای اعتماد مشتریان و بهبود کیفیت محصول را نیز فراهم می‌آورد.
شیوه عمل فرآیند تحول دیجیتال در یزدتایر چگونه است؟
فرآیند تحول دیجیتال در یزدتایر با تحلیل وضعیت موجود کارخانه آغاز می‌شود. در این مرحله، نقاطی که تحول دیجیتال می‌تواند در آنها اثرگذار باشد شناسایی می‌شوند و داده‌های مرتبط با تولید، کیفیت و … جمع‌آوری می‌گردد. این تحلیل شامل شناسایی نقاط پرریسک، بررسی نقاط ضعف و فرصت‌ها و تعیین زمینه‌هایی است که بیشترین بهره‌وری را از دیجیتال‌سازی کسب می‌کنند.
بر اساس این تحلیل، نقشه راه تحول دیجیتال طراحی می‌شود که در سه فاز کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت اجرا خواهد شد. پس از طراحی نقشه راه، معماری کلی سیستم دیجیتال طراحی می‌شود تا چارچوب اتصال دستگاه‌ها، حسگرها، نرم‌افزارها و پایگاه‌های داده مشخص گردد. سپس در فاز اجرایی، ابتدا اطلاعات حسگرها و دستگاه‌ها جمع‌آوری شده و با تحلیل این داده‌ها، الگوهای پنهان شناسایی و توصیه‌های هوشمند برای اصلاح فرآیندها ارائه می‌شوند.
طبیعی است که هرچه عیوب در خط تولید زودتر شناسایی شوند، از ضایعات بیشتر جلوگیری می‌شود. برای مثال، اگر عیب مربوط به نیم ساخته ها پیش از ورود به مرحله پخت تشخیص داده و رفع شود، بخش زیادی از ضایعات، هزینه‌ها، انرژی و زمان صرفه‌جویی خواهد شد. پس از شناسایی عیوب، داده‌ها تحلیل شده و الگوهای پنهان استخراج می‌شوند تا اقدامات اصلاحی و پیشگیرانه به‌موقع انجام شود.
یکی از نکات مهم این است که اصول کار در تمامی کارخانه‌های تایرسازی مشابه است و استراتژی یزدتایر تفاوت بنیادی با سایر تولیدکنندگان ندارد؛ با این حال، تفاوت در نوع تجهیزات و فرآیندها ممکن است روش‌ها را کمی تغییر دهد. اگر این رویکرد از ابتدا تا انتها در یک کارخانه عملیاتی شود، می‌تواند الگوی مرجع برای سایر مجموعه‌های تایرساز نیز باشد.
در حوزه بازار و برنامه‌ریزی تولید، تحلیل داده‌ها فرصت‌های ارزشمندی ایجاد می‌کند. با بررسی روندها، می‌توان عملکرد نمایندگی‌ها را ارزیابی کرد، نیاز هر منطقه جغرافیایی به انواع مختلف تایر را شناسایی نمود و پیش‌بینی دقیقی از روند بازار در آینده داشت. بر اساس این تحلیل‌ها، تولید به سمت مدل های مشخص هدایت می‌شود تا هم نیاز واقعی بازار پاسخ داده شود و هم از انبارش غیرضروری جلوگیری گردد.
این پیش بینی ها چگونه در اختیار اپراتورها و یا خطوط تولیدی قرار می گیرد که بتواند به صورت آنی عمل کند؟
داده‌های کنترل کیفیت، تولید و پارامترهای دستگاه‌ها به صورت لحظه‌ای جمع‌آوری می‌شوند و به محض تشخیص هرگونه عیب یا شرایط غیرنرمال، اطلاع‌رسانی فوری به اپراتورها یا مسئول شیفت انجام می‌گیرد. این هشدارها می‌توانند از طریق چراغ‌های اعلام روی دستگاه، نوتیفیکیشن روی تلفن همراه، ایمیل یا سایر کانال‌های ارتباطی ارسال شوند تا امکان واکنش سریع و پیشگیری از خرابی‌ها و ضایعات فراهم گردد.
علاوه بر هشدارهای آنی، از شبیه‌سازی سناریوها با استفاده از دوقلوهای دیجیتال بهره‌برداری می‌شود. به‌عنوان مثال، اگر کارخانه تصمیم بگیرد پرس‌های جدیدی به خطوط تولید اضافه کند تا ظرفیت تولید افزایش یابد، این شبیه‌سازی‌ها امکان بررسی پیامدهایی مانند افزایش مصرف انرژی، توان تأمین مواد اولیه توسط دستگاه‌های موجود و کشش بازار برای تولید اضافی را پیش از اجرای واقعی فراهم می‌کنند. به این ترتیب، اثر تغییر پارامترها، تنظیمات دستگاه‌ها یا ترتیب شیفت‌ها بر میزان تولید، کاهش ضایعات و بهره‌وری به‌طور دقیق ارزیابی می‌شود و تصمیم‌گیری‌ها با ریسک کمتر و آگاهانه انجام می‌گیرد.
جمع آوری داده ها و نگهداری آن به چه صورت است؟
جمع‌آوری و نگهداری داده‌ها در قالب یک معماری چهارلایه انجام می‌شود. ابتدا داده‌ها از حسگرها و تجهیزات دریافت و از طریق شبکه پرسرعت فیبر نوری به سرورها و پایگاه‌های داده داخلی منتقل می‌شوند تا امنیت و دسترسی سریع به اطلاعات تضمین گردد. سپس این داده‌ها همراه با اطلاعات سیستم‌های ERP پردازش شده و برای ایجاد داشبوردها و تحلیل‌های عملیاتی استفاده می‌شوند، تا تصمیم‌گیری‌های عملیاتی بهینه و مبتنی بر داده برای سازمان ممکن شود.
از منظر امنیت داده ها، چه اقداماتی صورت می گیرد؟
از منظر امنیت داده‌ها، هرچند هیچ سیستم کاملاً ایمن نیست و همیشه ریسک نفوذ وجود دارد، اما می‌توان با پیاده‌سازی مجموعه‌ای از مکانیزم‌ها داده‌ها را در حاشیه‌ایمن قرار داد. از جمله اقدامات کلیدی می‌توان به جداسازی شبکه‌های IT و OT اشاره کرد که دسترسی مستقیم به تجهیزات و دستگاه‌ها را محدود می‌کند. علاوه بر این، استفاده از رمزگذاری داده‌ها در انتقال و ذخیره‌سازی، مدیریت دسترسی‌ها با سطوح مجوز مشخص، پایش مداوم شبکه برای تشخیص تهدیدات، و به‌روزرسانی مستمر سیستم‌ها و نرم‌افزارها از دیگر روش‌های مهم حفاظت از داده‌ها محسوب می‌شوند. این مجموعه اقدامات امکان حفاظت قابل‌قبول از اطلاعات حساس و پشتیبانی از عملیات امن سازمان را فراهم می‌آورد.