کاظم مقدمیان
مشاور مدیر عامل در تولید و تکنولوژی شرکت آرتاویل تایر
تایرها از چندین منظر دارای قابلیت و تفاوتهایی هستند که طراحان و سازندگان آنها را مدنظر قرار داده و تولید میکنند اصولاً تایر باید ضمن داشتن ایمنی برای خودرو و سرنشینان آن در هنگام استفاده در اجتماع هم خطرساز نبوده و جوابگوی نیازهای ایمنی حرکتی و ترمزگیری در سرعت و شرایط اقلیمی مکان مورد استفاده باشد. با توجه به پیشرفت دانش بشر و تدوین استانداردهای نوین در حوزه تولید و ایمنی مصرف تایر نیز بایستی قابلیت های مختلفی را در جاده از خود بروز دهد تا هماهنگی لازم را با انتظارت طراحان خودرو و قوانین اجتماعی از عملکرد با خودرو داشته باشد از جمله قوانین تدوین شده متناسب بودن تایر خودرو با شرایط آب و هوایی مختلف است.
لذا برای دمای از حدود ۴۵ تا ۵۰ درجه و حتی بیشتر جاده در فصل تابستان تا دمای زیر صفر ( ۲۰ تا ۳۰ درجه) و حتی کمتر در فصل زمستان و احتمال وجود یخ و برف در برخی نقاط مصرف، فقط یک نوع تایر زیر خودرو مشکل ساز خواهد شد برای جلوگیری از خطرات و مشکلات مصرف تغییر و جایگزینی تایرهای خودرو در بهار و تابستان از ۷ درجه تا بیشتر از (۴۵) به پاییز و زمستان از ۷ درجه تا کمتر از ۳۰ درجه یک ضرورت و اقدامی هوشمندانه است. عمده ترین تفاوت تایرهای تابستانی چهار فصل و زمستانی علاوه بر طرح آج آنها در نوع مواد بکار گرفته شده در آمیزه لاستیکی آج آنهاست این تفاوت در محدوده دمای مصرف درجه حرارت ذوب و درجه حرارت انتقال شیشه ای آمیزه لاستیکی آج تایر است.
بسته به نوع و میزان پلیمرها و دیگر مواد بکار رفته در آج تایر درجه حرارت شیشه ای شدن سطح آج جامد و سخت شدن آج و کاهش چنگ زنی به سطح جاده برای حرکت و ترمزگیری) تعیین و بهترین عملکرد تایر در آن محدوده دمایی خاص در نظر گرفته می شود. مثلاً لاستیک طبیعی دارای درجه حرارت شیشه ای شدن ۶۲ درجه سانتیگراد) و لاستیک SBR حدود ۵۰ و یا PBR حدود ۱۰۰ و لاستیک سیلیکونی حدود ۱۲۳ درجه سانتیگراد است. درجه انجماد و یا شیشه ای شدن تایرهای تابستانی چهار فصل و زمستانی بین ۳۰ تا ۴۰ درجه سانتیگراد و حتی بیشتر تفاوت دارد.
لذا اگر تایر تابستانی و یا چهار فصل در شرایط دمایی زمستان و سرما استفاده شود، آمیزه لاستیکی آن به حالت انجماد نزدیک شده و سطح تماس آن تبدیل به سطح سخت و فرمیکایی میشود که قابلیت چسبندگی به جاده را برای حرکت و ترمز خودرو از دست میدهد برعکس نیز استفاده از تایر زمستانی در فصل گرما بالای ۷ درجه سانتیگراد سبب شل شدن چسبندگی اضافه حرارت بالاتر در سطح تایر خطر ترکیدن و مصرف انرژی بیشتر برای حرکت شده و نهایتاً سبب سایش شدید تر آج تایر می گردد.
تایرهای تابستانی از نسلهای جدید تایر بوده و بیشتر برای فصول و بخصوص اقلیم های گرم طراحی و ساخته میشوند و مزیت بهتری از نظر تهویه حرارتی و کاهش دمای سطح آج داشته و بهبود مقاومت سایشی در دماهای بالاتر را از خود نشان می دهند. در حالیکه در دمای نزدیک صفر و زیر صفر کاملاً سخت و ابونیتی شده و کافی است سطح جاده دارای رطوبت باشد لذا چسبندگی تایر به سطح جاده به شدت افت کرده و موجب لیز خوردن خودرو میشود فرمولاسیون آمیزه لاستیکی بکار گرفته شده در قسمت آج این تایرها به گونه ای است که در محدوده دمایی بالا قوام و دوام بهتری داشته و ضمن داشتن مقاومت سایشی بهتر دارای ترمزگیری و فرمان پذیری مناسبی هستند.
این تایرها با سختی بیشتر در دیواره ها سبب کارایی و مقاومت غلتشی بهتری در فصول گرم هستند، لذا مصرف سوخت کمتری خواهند داشت. تایرهای چهار فصل در فراوانی تولید و مصرف نسبت به انواع طرح های تایر سواری سهم بیشتری دارند این گونه از تایرها بخصوص در کشورهای جهان سوم هم بدلایل اقتصادی و هم معتدل بودن آب و هوای این مناطق دارای طرفداران بیشتری است ولی کارایی و سایش میانه ای را نسبت به تایرهای تابستانی در فصل گرم و کارایی کمتری در حرکت و ترمزگیری نسبت به تایرهای زمستانی در فصل سرد از خود نشان می دهند. در این تایرها از بخشهایی مشترک از هر دو طرح آج تایرهای تابستانی و زمستانی استفاده میشود تا قابلیت میانه و دوگانه ای را از خود نشان دهند.
بنابراین برای فصل سرد معمولاً اوایل آبان ماه تا اوسط فروردین ماه استفاده از تایرهای تابستانی و چهار فصل توصیه نمی شود در اروپا و برخی نقاط دیگر هم این مورد بصورت قانون درآمده و عدم رعایت آن جرایم مالی و مشکلاتی برای مالکین خودرو در پی دارد تایرهای زمستانی بدلیل نوع خاص فرمولاسیون آمیزه لاستیکی آج آنها دارای درجه شیشه ای شدن مناسب بوده (۷۰- درجه سانتیگراد و پایین تر از بلوکهای عرضی با شیارهای اصلی عمیق تر برخوردار بوده و دارای شیارهای تیغه گونه زیگزاگی به تعداد زیاد میباشند که این امر موجب افزایش قابلیت جذب آب و فرورفتن برف و در نتیجه چسبیدن بهتر به جاده های خیس و برفی می شود.
این طرح ها برای چنگ زنی بهتر به جاده دارای شیارهای مناسبی به سمت خارج برای هدایت و پمپاژ سریع آب از زیر سطح تماس تایر بوده لذا کنترل بهتر و بیشتری را برای رانندگی با خودرو فراهم میکنند چنانچه این تایرها در تابستان و فصل گرم مورد استفاده قرار گیرند، به علت شل تر شدن آمیزه لاستیکی آج آنها حرکات بلوکهای آج بیشتر شده و سایش بیشتری خواهند داشت.
در گذشته برخی از تایرهای زمستانی برای چسبندگی بهتر به جاده های برفی و یخی به دو تا چند سری میخ تعبیه شده در محیط آج خود مجهز بودند. با پیشرفت علم و فناوری به منظور راحتی بیشتر سرنشینان خودرو میخها حذف و امروزه با اینگونه تایرهای نسل جدید زمستانی قابلیت افزایش سرعت در شرایط برف و یخ امکان پذیر بوده و دارای ایمنی بالا به هنگام استفاده هستند.
چنانچه مالکین خودرو برای استفاده بهتر و ایمن تر خود و محیط اطراف در ۷ تا ۸ ماه گرم سال از تایر تابستانی و در ۴ تا ۵ ماه سردتر سال از تایر زمستانی استفاده کنند هم عمر تایرهای خود را طولانی کرده و هم در تمام ایام سال از رانندگی توام با صرفه و ایمنی بالا بهره خواهند برد؛ لذا برای تسهیل این عمل و عدم هزینه اضافی و یا صدمه به تایرها بهتر است این جابجایی و تعویض ها بصورت مجموعه تایر و رینگ انجام گیرد.