امیر صنعتکار

مدیر عامل شرکت نوین فناوران

برگرفته از کتاب گنجینه تایر

صنعت تایر در ایران نزدیک به ۶۰ سال قدمت دارد قبل از انقلاب اسلامی کارخانجات ایران تایر با همکاری جنرال تایر، کیان تایر با همکاری بی اف گودریچ، ایران یاسا با همکاری شرکت IRC ژاپن و دنا با همکاری شرکت بریجستون فعالیت خود را آغاز کردند. در این سال ها با حضور کارشناسان خارجی و قابلیت آسان دسترسی به ماشین آلات و تجهیزات عمده تمرکز به تولید تایر معطوف بود و تقریباً تمامی تجهیزات مرتبط از خارج تأمین می شد، در سال ۱۳۵۵ کارخانه پارس تایر با همکاری شرکت پیرلی ایتالیا احداث گردید که با وقوع انقلاب اسلامی و عدم تداوم همکاری کارشناسان ایتالیایی، اولین گام های کارشناسان ایرانی جهت راه اندازی و راهبری ماشین آلات صنعت تایر برای راه اندازی کارخانه، بدون حضور کارشناسان خارجی برداشته شد.

در سال های پس از انقلاب و در طی سالهای جنگ بواسطه نیاز کشور به تایرهای هواپیمای جنگی کارخانه تولید تایر هواپیما در وزارت دفاع و در کارخانه تانک سازی درود با همکاری شرکت های چینی احداث و مورد بهره برداری قرار گرفت. در تمام سال های جنگ عمده توانمندی های صنعتی معطوف به پشتیبانی جنگ شد و توجه کمتری به سایر صنایع بود.

با توجه به نیاز و برنامه توسعه کشور پس از جنگ و در دوران سازندگی چندین طرح تولید تایر از جمله شرکت بارز، کویر تایر، آرتاویل تایر، یزد تایر آغاز بکار کردند که با احداث این کارخانجات و بر مبنای سیاست های وزارت صنعت در آن مقطع، برخی از تجهیزات این کارخانجات توسط شرکت های ایرانی تأمین گردید و این مقطع تولدی برای سازندگان تجهیزات تایر در کشور بود.

شرکت ماشین سازان یکی از مهمترین شرکت های تأمین کننده تجهیزات تایر بود که با همکاری و پشتیبانی وزارت صنایع و با مشارکت شرکت آلمانی کروپ اقدام به داخلی سازی اولین پرس پخت تایر در کشور نمود. این شرکت ضمن ساخت پرس هایی برای شرکت های آرتاویل تایر، پارس تایر، یزد تایر، کویر تایر و بارز نقش بسزایی در بومی سازی پرس پخت در کشور داشتند. عمده پرسهایی که در شرکت ماشین سازان ساخته شد بصورت مکانیکال بود. این شرکت همچین ساخت خط کولینگ اکسترودرهای شرکت بارز را نیز انجام داد.

با توقف توسعه صنعت تایر در سالهای بعد، این شرکت فعالیت خود را تغییر داده و بطور کلی از صنعت تایر خارج شد. شرکت دنا میلاد دیگر شرکتی بود که با هدف تعمیرات و بازسازی اکسترودرها و روتورهای مخلوط کن ها شکل گرفت. مؤسسین این شرکت از کارشناسان شرکت دنا بودند. شرکت کیان آرا با کارشناسان شرکت کیان تایر تلاش هایی برای ساخت سرویسهای بندسازی و تایرسازی و برخی از تجهیزات میان ساخت در پروژه بارز کرمان داشتند. شرکت مشاع صنعت نیز با همکاری کارشناسان شرکت ایران تایر شکل گرفت که با ساخت چند دستگاه از جمله دستگاه رنگ زنی نیمه اتوماتیک و ماشین برش بید برای تایرهای ضایعاتی خیلی زود فعالیت خود را متوقف کرد.

در اواسط دهه هفتاد شرکت کاراگستر که موفق ترین شرکت ایرانی در حوزه تأمین تجهیزات صنعت تایر شناخته میشود کار خود را با ساخت قالبهای پخت تایر شروع و در سال های اخیر با ساخت قالب و پرس دنبال میرکند. در همان سال ها شرکت پانا پارس با همکاری کارشناسان شرکت کیان تایر با هدف ساخت ماشین های تایرسازی و بندسازی در کنار فعالیت های بازرگانی کار خود را آغاز کرد. پس از چند سال این شرکت نیز فعالیت خود را متوقف نمود. شرکت میثاق افزار اقدام به ساخت میل و میکسرهای آزمایشگاهی نمود و تاکنون به فعالیت خود در صنعت لاستیک خصوصاً در بخش قطعات لاستیکی تداوم بخشیده است.

شرکت تحقیقات جنوب نیز با هدف ساخت تجهیزات آزمون تایر در اواخر دهه هفتاد شروع به فعالیت نمود که این شرکت تاکنون با ظرفیت محدود به فعالیت خود ادامه داده است. در اوایل دهه هشتاد شرکت مکانیکال با همت مهندس جعفری نیا، یکی از مدیران ارشد شرکت کیان تایر، شروع به فعالیت در این حوزه کرد که این شرکت نیز بعد از چند سال فعالیت، متوقف شد. شرکت نداپرداز که در زمینه اتوماسیون سیستم های تغذیه دوده و مونیتورینگ پرس پخت، پروژه هایی در کارخانه بارز انجام داده بود، با همکاری شرکت مکانیکال پروژه مشترکی را در بارز انجام دادند و از آن زمان با تصمیم به سرمایه گذاری بیشتر، اقدام به ساخت ماشین آلات میان ساخت نمود.

شرکت هنرگستر با هدف ساخت ماشین های تابرسازی دو مرحله ای اقدامات مفید و تأثیرگذاری در کشور انجام داد و خوشبختانه تاکنون به حیات خود ادامه داده است.

در دهه نود شرکت نوین فن آوران با توقف شرکت نداپرداز در زمینه ساخت تجهیزات صنعت تایر فعالیت خود را آغاز نمود و موفق به تأمین بخش قابل توجهی از تجهیزات میان ساخت در کشور شد. در سالهای اخیر شرکت های جدید از جمله فرتاک صنعت برای ماشین های تایرسازی صفحات هوشمند و همچنین تجهیزات اندازه گیری پروفایل و ضخامت را ایجاد نمودند. شرکت گیتی با هدف ساخت تجهیزات تایر موتوری نقش خوبی در پوشش نیازهای کشور در حوزه تجهیزات ایفا نموده اند.

ساخت تجهیزات صنعت تایر در کشور سابقه ای در حدود بیست و پنج سال دارد که در لیست سازندگان صرفاً شرکت کاراگستر عمری بالای بیست سال دارد و شرکت های زیادی در مقطعی ظهور و بعد از مدت کوتاهی به فعالیت خود پایان داده اند. از جمله ماشین سازان کیان آرا، مشاع صنعت، مکانیکال پانا، پارس، دنا میلاد، ندا پرداز و….

با نگاهی به عملکرد این شرکتها و مسیر شکل گیری و توقف آنها شاید دلیل اصلی عدم رشد و توسعه پایدار این بخش عدم توسعه مناسب کارخانجات تایرسازی در ایران بوده که دلایل مختلفی از جمله عدم وجود بازار رقابتی، عدم توسعه جاده های ارتباطی، قیمت گذاری دستوری، عدم سرمایه گذاری جدید، رشد کند صنعت خودرو، تحریم های اقتصادي، عدم حضور و مشارکت شرکتهای خارجی، سیاست های ناپایدار در بخش صادرات و…. بوده است.

در همه جای دنیا ساخت تجهیزات هر صنعت به عنوان عامل اصلی و موتور محرکه توسعه آن صنعت شناخته می شود که نیاز به توجه ویژه دارد. به دلیل مشغله ها و مشکلات روزمره شرکت های تایرسازی به حضور یا عدم حضور شرکت های تأمین تجهیزات چندان توجهی نشده و نتیجه آن عمر کوتاه این مجموعه ها خواهد بود.

یکی از راهکارهایی که به بقای این شرکتها کمک میکند، پیدا کردن مشتریانی خارج از مرزها و صادرات تجهیزات است. با توجه به موقعیت سیاسی – اقتصادی ایران و مشکلات بانکی ناشی از تحریم ها، این مهم موانع و ریسک هایی دارد که زحمت رسیدن به موفقیت در این حوزه را دو چندان می کند. با یک مقایسه در کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در بخش تأمین تجهیزات صنعت تایر، اقدامات قابل تقدیری در کشور انجام شده است که نیاز به توجه بیشتر داشته و ضامن حیات این شرکت ها خواهد بود.

 نقش صنعت خودرو در توسعه صنعت تایر در ایران

خودروسازی از انقلاب صنعتی اول تا چهارم یکی از ستون های اصلی صنعت بوده است. دیجیتالی شدن روزافزون تولید نحوه طراحی و ساخت خودرو را تغییر می دهد. صنعت ماشین آلات، اولین انقلاب صنعتی را به پیش برد. در اوایل قرن بیستم کارخانه های خودروسازی و موتور سیکلت ساخته شدند. توسعه ماشین آلات منجر به پیشرفت های صنعتی بزرگ در بخشهای کلیدی از جمله صنایع هوافضا، حمل و نقل و صنایع تبدیلی شد.

در حال حاضر تقریباً در هر محل کار از نوعی ماشین استفاده می شود. این در حالی است که بسیاری از مصرف کنندگان نهایی اطلاعی از تجهیزاتی که نیازهای مورد استفاده آنها را برآورده می سازند ندارند در تولید تایر نیز سالهاست که از ماشین آلات مختلف استفاده می شود. بکارگیری هر ماشین در هر خط تولید اهداف متفاوتی دارد. اما بطور کلی سه هدف مهم در ماشین آلات در صنعت تایر مد نظر هستند که عبارتند از:

• ماشین آلات باید تضمین کننده تولید یکنواخت باشند؛ به عبارتی اگر هر تعداد تایر در یک سال تولید و آماده می شود، مشخصه های یکسان داشته باشند.
• به بالانس بیشتر تایر کمک کنند. تایر از نیم ساخته ها و نیم ساخته ها از مواد اولیه تشکیل می شود. نحوه عملکرد ماشین آلات باید به گونه ای باشد که متضمن بالانس بهتر تایر باشد. اگر چه پارامترهای کیفی مختلفی هست که توسط هر ماشین پوشش داده می شود، ولی به عنوان یک هدف، بالانس تایر از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
• تولید بیشتر با تعداد اپراتور کمتر: سطح اتوماسیون مناسب در ماشین آلات صنعت تایر باعث افزایش راندمان تولید و دخالت کمتر اپراتور در تولید تایر می شود.

شرط اول، افزایش ظرفیت تولید یک کارخانه تأمین ماشین آلات جدید و تجهیزات می باشد که به سرمایه قابل توجهی نیاز دارد. در ایران به دلیل مشکلات ناشی از تحریم، تأمین تجهیزات با مشکلات زیادی مواجه است. عدم امکان مذاکره با تأمین کنندگان برتر دنیا، انتخاب محدودتری را برای تایرسازان ایرانی ایجاد می کند. یکی از راه های گریز از این شرایط، تأمین ماشین آلات توسط شرکتهای داخلی در کشور می باشد که نقش مؤثری در توسعه صنفی ایفا کرده اند. اساساً توسعه یک صنعت در گرو توسعه صنعت ماشین سازی آن است. وقتی ماشین آلات قابل دسترس بصورت داخلی باشند، اشراف فنی به راهبری آنها باعث کم کردن توقفات و مشکلات آتی آن می شود.

از جمله مزیت های ماشین سازی در کنار صنعت تایر میتوان به موارد زیر اشاره کرد:

• کاهش مصرف ارز
• دسترسی آسان و ارزان به کارشناسان جهت آموزشهای فنی کار با ماشین آلات
• هزینه کمتر در تأمین قطعات یدکی
• امکان توسعه ظرفیت کارخانجات در زمان کوتاه تر و با هزینه مناسب تر
• ارتقا سطح فنی پرسنل فنی کارخانجات و اعتماد بنفس بیشتر

توسعه و بهبود کمی و کیفی تأمین کنندگان تجهیزات تائید به سزایی بر افزایش سطح کیفی و طرحهای توسعه صنعت تایر می گذارد. به هر میزان تولید کنندگان، بدنبال طرح های جدید باشند، ماشین سازان داخلی اقدام به رفع نیازهای تعریف شده خواهند کرد و این باعث رشد شرکت ها خواهد شد. با توجه به بازار کوچک ایران، این توسعه بصورت خود جوش در شرکت ها ممکن نیست.

هزینه های قابل توجه تحقیقات و توسعه در مقابل بازار محدود داخل توجیهی برای تغییرات دائم و نوآوری نخواهد داشت، اما تغییرات موردی که در کارخانجات رخ می دهد، موجب پیروی شرکت های تأمین کننده و رفع نیاز خواهد داشت.

البته تعریف مطلوب از سطح انتظاراتی که باید توسط سازندگان پوشش داده شود نیز برای رشد و توسعه این شرکتها بسیار مهم است. وقتی این انتظارات با امکانات و نیازهای واقعی فاصله معنی داری پیدا میکند، موجب دلسردی و ناامیدی در هر دو سوی میدان میشود.

مسیر ساخت تجهیزات صنعت تایر در کشور تاکنون بر پایه ماشین آلات مرتبط با تایر سواری بوده است. با توجه به ظرفیتهای کامل تولید تایر سواری در کشور، پیش بینی می شود که سازندگان ماشین آلات برای ادامه حیات خود در صدد طراحی و ساخت تجهیزات برای ساخت تایرهای سنگین و تجهیزات آزمون حرکت کنند.

امکان ساخت بعضی از تجهیزات برای تولید تایرهای سنگین در کشور از جمله مخلوط کن های بزرگ فراهم نخواهد بود. بدلیل اینکه هیچوقت خریدار مطمئنی برای آن وجود ندارد. اما حرکت به سمت ساخت مخلوط کن های کوچک جهت تولید قطعات لاستیکی، رشد قابل ملاحظه ای بدنبال خواهد داشت.

از جمله بازارهای آتی برای ماشین سازان تجهیزات مرتبط با خط تولید تایر موتور سیکلت می باشد. با توجه به روند مصرف و کشش بازار تایرهای موتوری و دوچرخه پیش بینی می شود که طرح های تولید تایر موتور سیکلت در کشور جدی تر دنبال شود و بدلیل سادگی و عدم پیچیدگی تجهیزات سازندگان را ترغیب به توجه و سرمایه گذاری در این بخش نماید.

وضعیت ماشین آلات در حال کار در صنعت تایر ایران و ردپای سازنده های خارجی در ایران

بطور کلی ماشین آلات مورد استفاده صنعت تایر در کشور را می توان به ۵ نسل تقسیم کرد.

ماشین آلات کارخانجات قبل از انقلاب که عمدتاً آمریکایی – آلمانی و ژاپنی بودند. شرکت های تایرسازی ایران تایر، ایران یاسا، دنا و پارس تایر، عمدتاً شرکت هایی بودند که با حضور و مشارکت قابل توجه شرکتهای خارجی احداث شدند و تمامی تجهیزات این شرکت ها از خارج تأمین شده است. شرکتهای فارل ،کروپ، بر ستورف و کوبه عمده شرکتهای تأمین کننده تجهیزات نسل اول در صنعت تایر ایران هستند. بخش قابل توجهی از این تجهیزات که مربوط به ساخت تایرهای بایاس میباشد، اغلب از مدار تولید خارج شده اند.

ماشین آلات وارد شده در دهه شصت

در دهه شصت به دلیل مشکلات جنگ بیشتر توان و ظرفیت واحدهای صنعتی متمرکز به تأمین تجهیزات برای جبهه ها بود. وزارت صنایع در آن سال ها، طرح احداث کارخانه تولید تایرهای هواپیمای جنگی را که از قبل از انقلاب تعریف شده بود، با کمک شرکت های چینی فعال نمود. این کارخانه سالهاست که در استان لرستان مشغول به فعالیت محدود در این حوزه هست و تمام ماشین آلات آن چینی می باشد. همچنین در دهه هفتاد، فاز دوم شرکت پارس تایر فعال شد که تجهیزات این خط عمدتاً اروپایی و ژاپنی بود.

ماشین آلات وارد شده در دهه هفتاد

در دهه هفتاد، پروژه های بارز کرمان، کویر تایر، یزد تایر، اجرا شدند. بیشتر تجهیزات این کارخانجات توسط دو شرکت میتسوبیشی از ژاپن و کروپ از آلمان وارد شدند. شرکت های ایتالیایی کومریو برای کلندر نواشی با برای تغذیه میکسر و پومینی برای میکسر هم به اغلب کارخانجات ایرانی محصولات خود را عرضه کردند. تقریباً تمامی ماشین آلات کارخانجاتی که در دهه هفتاد در کشور احداث شدند، خارجی بوده و در آن سال ها، معدود ماشین آلاتی توسط سازندگان ایرانی ساخته شدند که عمدتاً بدلیل طراحی ها و ساخت نامطلوب، دوره عملکرد محدودی داشتند.

در نیمه دوم دهه هفتاد شرکت ماشین سازان با همکاری شرکت آلمانی کروپ موفق به ساخت تجهیزات خنک کاری اکسترودر و ساخت پرس شد که در واقع طراحی ها از طرف شرکت آلمانی تأمین می شد. در آن سالها تلاشی جهت ساخت دستگاه یونیفورمیتی صورت گرفت، ولی تداوم نداشت. همچنین موفقیت های نسبی هم در ساخت ماشین تایرسازی رادیال دو مرحله ای و بند سازی بصورت کپی از ماشین های میتسوبیشی در اواخر دهه هفتاد حاصل شد، اما کندی طرح های توسعه و افزایش ظرفیت عملاً سرعت رشد این شرکتها را کند و گاهاً متوقف کرد. در اوایل دهه هشتاد خیلی از شرکت ها به فعالیت خود ادامه نداده و یا به حوزه های دیگر تغییر مسیر دادند. به عبارتی با احداث کارخانجات جدید در دهه هفتاد شرکت های ماشین سازی نیز فعال شدند که خیلی زود این شرکتها فعالیت خود را متوقف کردند.

ماشین آلات وارد شده در دهه هشتاد

در دهه هشتاد سه پروژه در کشور به ثمر نشست؛ توسعه تایرهای رادیال ایران تایر و توسعه تایرهای باری و اتوبوس رادیال بارز که عمده ماشین آلات آن اروپایی بودند. در این دهه ژاپنی ها بدلیل حساسیتهای تحریمی آمریکا با شرکت های ایرانی همکاری نداشتند و بیشتر تجهیزات اروپایی وارد ایران شدند و این آخرین حضور جدی اروپایی ها در ایران بوده است. در این دهه تأمین کنندگان داخلی مجالی برای توسعه نداشتند و بیشتر سفارشات بصورت موردی بود.

ماشین آلات وارد شده در دهه نود

در اواسط دهه هشتاد شرکت های تایرسازی عمدتاً سفارش های محدودی جهت افزایش ظرفیت های داخل کارخانجات داشتند. این موضوع موجب تداوم حیات شرکت های ماشین سازی بود. با جدی شدن طرح بارز کردستان، با توجه به اینکه یک پروژه کاملا بومی بود، با وجود فشار وزارت صنایع جهت تأمین ۲۵ درصد از سرمایه طرح در داخل، تحولی در تولید تجهیزات صنعت تایر شکل گرفت. بعد از توقف شرکت ماشین سازان و گذشت یک دهه شرکت کاراگستر اقدام به ساخت پرس پخت نمود و بخشی از پرسهای این طرح تأمین داخلی شد. از طرفی با تشدید تحریم ها سایر شرکت ها نیز اقدام به ساخت تجهیزاتی از جمله ماشین آلات میان ساخت نمودند. البته اغلب ماشین آلات این طرح از شرکت چینی Mesnac تأمین شد و با کمک و واسطه گری این شرکت چند ماشین از اروپا تأمین شد.

در کنار طرح تایر بارز کردستان در این دهه سایر شرکت ها نیز اقدام به افزایش ظرفیت های پله ای داشتند که ماشین آلات مورد نیاز را از شرکتهای مختلف چینی از جمله، Yiyang TST ،Hanch Dalian ، CGEC  تأمین نمودند. همچنین تأمین ماشین آلاتی از شرکتهای ایرانی در این دهه رشد قابل توجهی داشت. به عبارتی ماشین آلات اصلی از چین و سایر ماشین ها از سازندگان ایرانی تأمین شد.

در دهه نود محدودیت های تحریم منجر به نقش پر رنگ تر سازندگان داخلی شد. از طرفی عمده پروژه های کشور در بخش افزایش مقیاس تولید بود و این فرصتی بود برای سازندگان که تجهیزات تکراری بسازند. در اواخر دهه نود پروژه تولید تایرهای باری و اتوبوس رادیال آرتاویل تایر انجام شد که عمده تجهیزات آن از شرکتهای چینی تأمین شد.

با توجه به تجربه اندک در ساخت تجهیزات تایرهای سنگین رادیال سازندگان ایرانی نقش قابل توجهی در تجهیزات این خط ایفا نکردند. نکته قابل توجه در این طرح، محدودیت های حاصل از پاندمی کرونا بود که سرعت انجام کار را کند و حضور کارشناسان ایرانی برای راه اندازی را بسیار مؤثر و قابل توجه نشان داد.

بطور خلاصه میتوان گفت در بخشی از تجهیزات تایر سواری از جمله ماشین آلات پرس ماشین آلات میان ساخت و تایرسازی نیاز کشور به سازندگان خارجی مرتفع شده و عمده نیاز کشور در حال حاضر تأمین تجهیزات ساخت آمیزه های لاستیکی، کلندر، اکسترودر و تجهیزات آزمون تایر میباشد.

برای فرایند تولید تایرهای سنگین و راه سازی تاکنون سازندگان تجهیزات و ماشین آلات، فعالیت قابل توجهی نداشته اند و عمده تجهیزات کماکان باید از خارج تأمین شود.