سال ۱۴۰۳ با تمامی افت و خیزها و مناقشات بین المللی به سختی و کندی و با انبوهی از مشکلات حل نشده در حال گذار است و خرامان خرامان سال ۱۴۰۴ به ما نزدیک میشود. سالی که در پیش رو داریم افقی است که به سال چشم انداز توسعه ایران اسلامی مشهور است؛ سند چشم انداز توسعه ایران که توسط دکتر نیلی و همکارانشان در دانشکده اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف تدوین شده بود در آبان ماه ۱۳۸۲ به تصویب رهبری رسید و به روسای سه قوه جهت اجرا ابلاغ گردید.

در مقدمه این سند آمده بود که در چشم انداز ۲۰ ساله توسعه ایران کشوری است توسعه یافته با جایگاه اول اقتصادی علمی و فناوری در منطقه با هویت اسلامی، الهام بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده در روابط بین الملل.

اهداف این سند در سه گروه اقتصادی سیاسی و فرهنگی تفکیک شده بود جهت دستیابی به اهداف سند. می بایستی تولید ناخالص ملی سالیانه به طور میانگین ۹ درصد رشد داشته باشد و این در حالی بود که متوسط

رشد سالیانه اقتصادی از ابتدای انقلاب تا زمان تدوین سند ۴ درصد بود و قرار بود حجم اقتصاد کشور در افق ۱۴۰۴ سه برابر شود.

بخش صنعت و معدن در راستای دستیابی به اهداف سند توسعه کشور موظف بود که در افق ۱۴۰۴ سهم ارزش افزوده اش را در تولید ناخالص ملی از ۱۸ درصد به ۲۵ درصد سهم سرمایه گذاری در صنعت به تولید ناخالص ملی را از هفت و نیم درصد به ۲۴ درصد سهم صادرات صنعتی به صادرات کل کشور را از ۱۰ درصد به ۷۷ درصد سهم صادرات کالاهای با فناوری پیشرفته در صادرات غیر نفتی را از صفر درصد به ۲۰ درصد و نهایتاً سهم اشتغال بخش صنعت به اشتغال کل را از ۱۹ درصد به ۲۵ بیافزاید.

جهت دستیابی به این اهداف ماموریتهایی از سوی وزارت صمت برای گروه های نه گانه صنعتی در بخشهای مختلف تعریف شد که صنایع خودرو و نیروی محرکه میبایستی با نرخ رشد متوسط ۱۱٫۴ درصد خود را منطبق با اهداف عالیه سند کند.

در آن سالها علیرغم اهمیت ویژه صنعت تایر در زیر مجموعه صنایع خودرو و متعلقات برنامه مدونی در وزارت صمت تدوین و ابلاغ نشد و تنها گزارشی که در طبقات ساختمان این وزارتخانه در خیابان کلانتری بالا و پایین می شد ارتقاء ارزش افزوده ساخت انواع لاستیک رویی و تویی از ۵۴۰۰ میلیارد تومان در سال ۱۳۸۳ به ۵۳ هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۴ بود که چون مبنای ریالی داشت و وابستگی های آن به تسعیر ارز لحاظ نشده بود، فاقد هر گونه ارزش بود.

البته در تیرماه سال ۱۳۹۴ کتابی توسط معاونت برنامه ریزی وزارت صمت تحت عنوان برنامه راهبردی وزارت صنعت معدن و تجارت منتشر شد که فصل هشتم آن به تبیین برنامه راهبردی صنعت خودرو و متعلقات آن می پرداخت چشم انداز صنعت خودرو در افق ۱۴۰۴ شمسی در این برنامه عبارت بود از:

دستیابی به جایگاه نخست صنعت خودروی منطقه رتبه پنجم آسیا و رتبه یازدهم در جهان با تکیه بر توسعه رقابت پذیری مبتنی بر توسعه فناوری

بر این اساس مقرر بود که صنعت خودرو در سال ۱۴۰۴ بالغ بر سه میلیون خودرو سواری به ارزش ۵۰ میلیارد دلار و با استاندارد روز اتحادیه اروپا و مصرف سوخت ۴.۵ لیتر به ازای صد کیلومتر پیمایش تولید و حداقل یک سوم آن را صادر کند.

در همین برنامه هدف گذاری صنعت تایر برای سال ۱۴۰۴ شمسی تولید ۷۰۰ هزار تن انواع محصولات تایری با نسبت صادرات به واردات ۱ اشتغال ۲۴۰۰۰ نفری با نسبت هزینه تحقیق و توسعه به فروش ۱٫۵ درصدی و اختصاص سهم ۱ درصدی از صادرات صنعتی بود.

اما اولین و تنها مجموعه ای که بصورت جامع و اختصاصی به صنعت تایر می پرداخت در اردیبهشت ۱۳۸۸ تحت عنوان سند چشم انداز توسعه صنعت تایر ایران در افق ۱۴۰۴ شمسی در انجمن صنفی تایر توسط تیمی متشکل از آقایان مهندسین اکبر توانا، ناصر امامی، مصطفی تنها و اینجانب تدوین و منتشر گردید (شماره کتاب شناسی ملی ۲۰۲۲۵۴۳).

این سند بر اساس اسناد بالادستی شامل سند چشم انداز توسعه ایران اسلامی سند راهبرد توسعه صنعتی کشور و سند توسعه صنایع خودرو و نیروی محرکه تدوین گردید. در این سند کلیه فرصتها تهدیدها نقاط ضعف و نقاط قوت صنعت تایر آنالیز گردید؛ رجوع شود به صفحات ۴۰۶ تا ۴۱۲ کتاب سند چشم انداز و در نهایت ماموریت و اهداف صنعت تایر در افق ۱۴۰۴ شمسی در راستای هم افزایی و نیل به اسناد بالادستی استخراج تدوین و منتشر گردید.

از سال ۱۳۸۸ که این سند به رشته تحریر درآمد تلاشهای بسیار زیادی صورت پذیرفت که مفاد آن در محافل سیاست گذاری و تصمیم گیری ارائه و به گوش مسئولین ذی ربط رسانده شود. بنا به مسئولیتی که در آن سالها در مرکز تحقیقات صنایع لاستیک داشتم، بارها و بارها به صورت حضوری و غیر حضوری به مراکزی چون مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی مرکز استراتژی نهاد ریاست جمهوری معاونت برنامه ریزی وزارت صمت کمیسیون خودروی وزارت صمت مرکز تحقیقات ایران خودرو و بسیار جاهای دیگر مراجعه و سعی شد جایگاه چرخ دنده صنعت تایر در میان چرخ دنده های دیگر توسعه کشور بازیابی شود و از مسئولین خواسته شود که سهم این صنعت را هم در دستیابی به اهداف عالیه سند چشم انداز توسعه کشور مهم و غیر قابل انکار بدانند که همانگونه که پیش از این ذکر شد.

تنها دستاورد آن تدوین و اعلام برنامه راهبردی وزارت صمت در حوزه صنعت تایر بود صد البته تلاشهای صورت پذیرفته توسط گروه تدوین راه به جایی نبرد و خبری از ابلاغ و پایش برنامه حتی در حد پایشهای ۵ ساله توسعه نشد.

بد نیست نگاهی به تحولاتی که می بایستی در شاخص های کمی و کیفی از سال ۱۳۸۶ سال پایه مطالعه تا سال ۱۴۰۴ سال افق چشم انداز اتفاق می افتاد داشته باشیم تا حدی در جریان انحراف از برنامه ها قرار بگیریم.

در سال ۱۳۸۶ جمعاً حدود ۱۲ میلیون حلقه تایر خودرو به وزن ۲۰۶ هزار تن تولید شد. میزان تقاضا به تایر خودرو ۲۹۶ هزار تن که سهم تولید داخل ۷۰ درصد و سهم واردات ۳۰ درصد بود.

در این سال حدود ۵ درصد از مجموع تولید تایر کشور صادر گردید حدود ۱۰ هزار تن کل تولید صنعت تایر در سال ۱۳۸۶ اعم از تایر خودرو دوچرخه و موتور سیکلت کشاورزی و راهسازی و صنعتی تیوب و نوار معادل ۲۳۷ هزار تن بود و ظرفیت ا سمی تولید کشور ۳۰۵ هزار تن ظرفیت واقعی حدود ۷۷ در صد از ظرفیت اسمی را در بر می گرفت.

سهم تایرهای بایاس در این سال ۸۰ و تایرهای رادیال ۲۰ در صد که شامل تایرهای سواری رینگهای ۱۳ تا ۱۵ و مقدار کمی تایر TBR بود. در سال ۱۳۸۶ سهم فروش تایر سازان به خودرو سازان ۱۸ درصد و سهم فروش به بازار تایر جایگزین ۸۲ در صد بود در فاز اول توسعه که سال هدف آن ۱۳۹۵ بود میبایستی با سرمایه گذاری ۳۱۰ میلیون یورویی ظرفیت تولید به ۴۵۰ هزار تن می رسید.

در سال ۱۳۸۶ تولید خودرو در کشور یک میلیون دستگاه با ضریب تملک خودرو ۱۲۰ دستگاه به ازای هر هزار نفر جمعیت بود این در حالی بود که پیش بینی شده بود که تولید سالیانه خودرو در سال افق چشم انداز به سه و نیم میلیون دستگاه برسد و ضریب تملک خودرو به ۳۵۰ دستگاه به ازای هر هزار نفر جمعیت ارتقا یابد.

بر این اساس باز هم تاکید میکنم جهت دستیابی به اهداف اسناد بالادستی میزان تقاضای تایر در کشور در سال ۱۴۰۴ می بایستی به ۹۶۳ هزار تن و میزان تولید تایر در کشور به ۸۸۵ هزار تن انواع تایر میر سید و این مستلزم رشد سالیانه ۷٫۸ درصد بود. از سویی دیگر از سهم تولید می بایستی ۳۵ درصد آن به بازارهای هدف منطقه صادر میشد ( ۳۰۰ هزار تن)

با ارز آوری بالغ بر یک میلیارد دلار و با توجه به ورود خودروهای به روز وارداتی و همچنین برخی محصولات خودروسازان و نیاز به تایرهای پیشرفته کماکان میبایستی بخشی از تقاضای داخل از طریق واردات تامین میشد.

اما ملاحظاتی که من و همکارانم در زمان تدوین سند چشم انداز توسعه صنعت تایر در آن سالها برای دستیابی به اهداف سند ترسیم کردیم جهت یادآوری و مرور در زیر آمده است. ملاحظه می شود که این دغدغه ها چقدر امروز برای همه ما آشناست و متاسفانه بایستی عرض کنم کمترین قدمی برای حل آن چالشها و ملاحظات بنا به دلایل متعدد و قابل بحث برداشته نشد.

-۱ امکان دستیابی به دانش فنی قابل اتکا از صاحبان فناوری با توجه به شرایط تحریمی، بسیار دشوار و امری

ناممکن است.

۲ امکان گشایش اعتبار اسنادی برای خرید ماشین آلات و تجهیزات مورد نیاز طرح ها بسیار دشوار است.

امکان استفاده از شریک تجاری در سطح بین المللی در شرایط تحریمی بسیار ناممکن است. انگیزه سرمایه گذاران بخش خصوصی دولتی و بانکها به دلیل وجود کسب و کارهای موجود در اقتصاد

زیرزمینی و غیر رسمی و شبکه دلالی بسیار پایین است.

جهت دستیابی به اهداف سند فرصت کوتاه است و نیاز به برنامه ریزی شتابان دارد.

اما بدانیم امروز که آماده ورود به سال چشم انداز هستیم

خودروسازان حداکثر یک میلیون دستگاه خودرو در سال تولید میکنند. – تایر سازان سالیانه ۳۰۰ هزار تن تایر خودرو تولید میکنند و رشد تولید در بیست سال گذشته سالیانه ۲ درصد بوده است در حالیکه برای دستیابی به اهداف سند رشد ۷.۴ درصدی لازم بود.

سهم صادرات تایر از تولید کمتر از ۳ درصد تولید و حدود ۱۰ هزار تن است.

میزان فروش صنعت تایر تا پایان سال ۱۴۰۳ به عددی حدود ۴۰ هزار میلیارد تومان و با احتساب نرخ

تیمایی دلار چیزی کمتر از یک میلیارد دلار خواهد بود

هنوز سالیانه حدود ۳۰ هزار تن تایر بایاس باری و اتوبوسی تولید میشود

سهم واردات از تقاضا از حدود ۳۰ درصد در سال ۱۳۸۶ به ۴۰ درصد در سال ۱۴۰۲ افزایش یافته است.

مقیاس تولید در عمده شرکتهای تایرسازی در محدوده ۲۵ تا ۳۵ هزار تن است و مسلماً این مقیاس اقتصادی نیست. این در حالیست که بر اساس سند چشم انداز مقیاس تولید هر شرکت میبایستی ۱۰۰ تا۱۵۰ هزار تن باشد.

تحلیل میزان انحراف از برنامه و پرداختن به دلایل انحراف با معیار قرار دادن اسناد چشم انداز توسعه کشور، توسعه صنعتی، توسعه حمل و نقل و توسعه صنعت تایر از سال ۱۳۸۶ تا ۱۴۰۴ بر عهده همکاران عزیز و متخصصین شایسته صنعت تایر می باشد.

در این خصوص برگزاری نشستهای تخصصی و تبادل آراء میانا ندیشمندان صنعت تایر میتواند کمک بسیار بزرگی را در راستای پیشبرد اهداف صنعت تایر داشته باشد.

امروز آینده ای است که دیروز در افق خیلی دور به آن مینگریستیم و چه زود به آن رسیدیم به فکر فردا باشیم! وقت کم است و عمر کوتاه

سعید تقوایی، آذر ۱۴۰۳