دکتر سعید تقوایی
استاد دانشگاه و تحلیلگر و مولف در صنعت تایر
در سه دهه اخیر تلاش های جهانی متمرکز بر کاهش مصرف انرژی و انتشار گاز گلخانه ای دی اکسید کربن در سه حوزه ساخت و ساز، صنایع و ناوگان حمل و نقل با اجرای قوانین مرتبط با مصرف بهینه انرژی در این ساختارها می باشد. به طور طبیعی در این راستا قوانین مختلفی نیز تدوین و بازنگری شدند و اهدافی نیز متصور گردید؛ به گونه ای که در سال ۱۹۹۰ طبق یک برنامه مدون سه ساله مقرر شد که کاهش ۲۰ درصدی در مصرف انرژی در دنیا به علاوه کاهش ۷۴۰ میلیون تن در انتشار گازهای گلخانه ای و کاهش ۱۰۰ میلیارد یورو در سال در هزینه های انرژی صورت پذیرد.
از آنجاییکه ناوگان حمل و نقل بار و مسافر مسئول ۱۸ درصد از انتشار جهانی گاز دی اکسید کربن بوده، لذا برنامه کاهش پلکانی میزان انتشار این گاز توسط خودروها از 160g٫km در سال ۲۰۰۶ به 95g٫km در سال ۲۰۲۰ تدوین و ابلاغ گردید. وقتی دریابیم که تایر خودرو مسئول ۲۰ درصد مصرف سوخت و انتشار ۲۴ درصد گاز دی اکسید کرین در یک خودرو میباشد؛ لذا به اهمیت جایگاه زیست محیطی این کالای راهبردی پی خواهیم برد. بدین منظور در سال ۲۰۰۹ اتحادیه اروپا الزامات یکپارچه زیست محیطی تایر موسوم به SWR را مصوب و برنامه زمان بندی شده آن را ابلاغ نمود.
این شاخص ها که بعدها در برچسب تایر (قانون (1999٫2009EC) خود را نشان داد شامل سه ویژگی مقاومت غلتشی (R) که ارتباط مستقیم با مصرف سوخت خودرو بواسطه تایر را دارد، چنگ زنی به سطح خیس جاده (W) که یک ویژگی ایمنی سرنشین و خودرو در جاده های مرطوب می باشد و در نهایت صدای تایر (S) که به سلامت جسمی و روانی جامعه مرتبط است می باشد.
در برچسب تایر برای هر یک از شاخصه های تعریف شده حدود و دامنه هایی تعیین و به اطلاع مشتری رسانده می شود؛ استاندارد برچسب به عنوان یک خود اظهاری از سوی عرضه کننده تایرها بر اساس شاخص SWR تعریف و در فواصل زمانی چهارسال یکبار ضمن بازنگری حدود قابل قبول این آستانه را برای هر یک از شاخصها سختگیرانه تر می کند تا تولید کننده تایر بوده و نصب آن بر روی هر حلقه تایر عرضه شده به بازار اجباری است. اما نکته قابل توجه و مهم استاندارد E-Mark برای تایرهاست که آستانه قابل قبول را برای تولیدو عرضه تایرها بر اساس شاخص SWR تعریف و در فواصل زمانی چهار سال یک بار ضمن بازنگری حدود قابل قبول ایت آستانه را برای هر یک از شاخص ها سختگیرانه تر می کند تا بتواند در نهایت به اهداف راهبردی خود که همان کاهش مصرف سوخت و کاهش انتشار گاز گلخانه ای دی اکسید کربن هست دست یابد.
اگر به تأثیرات زیست محیطی یک تایر در مراحل مختلف چرخه عمر آن نظری بیفکنیم خواهیم دید که مواد اولیه و فرایند تولید حدود ۱۲ و فرایندهای توزیع و بازیافت هر کدام حدود ۲ درصد تأثیرات سوء بر محیط زیست دارند اما بخش مهم آلودگی های زیست محیطی تایر (۸۶ درصد) در حین استفاده از آن رخ می دهد.
تأثیرات ذکر شده در حین سرویس تایر، ۱۰ درصد مربوط به ترکیبات حاصل از سایش تایر دوده و برخی از اجزای جامد و ذره های آمیزه لاستیکی و ۷۶ درصد انتشار آلایندگی های حاصل از مصرف سوخت میباشد (گاز دی اکسید کربن هیدروکربنهای سوخته نشده …). در همین راستا پروتکل تایر سبز در اتحادیه اروپا چین و برخی دیگر از کشورهای دنیا تدوین گردید که هدف اصلی آن کاهش آلایندگی های زیست محیطی ناشی از تولید و بکارگیری تایر در ناوگان حمل و نقل خودرو می باشد. در فرایند تولید یک تایر سبز علاوه بر اینکه از مواد خطرناک، محدود و ممنوع شده بر اساس قانون REACH استفاده نمی شود همانند ترکیبات سرطان زای آروماتیک چند حلقه ای، رزورسینول، MBS و…..) میزان مصارف آب برق گاز و سوخت های فسیلی نیز برای تولید تایر تعریف و استاندارد شده است.
از سویی دیگر یک تایر سبز دارای مقاومت غلتشی پایین چنگ زنی سطح خیس بالا صدای پایین و سایش پایین می باشد. پیش بینی شده است که اگر کلیه وسایل نقلیه در سراسر جهان به تایر سبز مجهز شوند سالانه ۲۰ میلیارد لیتر در مصرف سوخت صرفه جویی میشود و از انتشار ۵۰ میلیون متر مکعب گاز دی اکسید کربن جلوگیری به عمل خواهد آمد. بطور یقین با رشد طبقه متوسط در دنیا و افزایش مالکیت خودرو در اقتصادهای نوظهور و افزایش دغدغه های نهادهای مردمی در انتشار گازهای گلخانه ای و همچنین دسترسی محدود به منابع تجدید ناپذیر انرژی توجه به توسعه تایر سبز در دنیا افزایش خواهد یافت. به گونه ای که از سال ۱۹۹۰ که شرکت میشلین فرانسه مبدع این تفکر بود تاکنون تغییرات شگرفی در میزان مقاومت غلتشی تایرها صورت گرفته است.
بازار جهانی تایر سبز در دنیا در سال ۲۰۱۸ رقمی معادل ۸۲ میلیارد دلار معادل ۳۸ درصد كل صنعت جهانی تایر را به خود اختصاص داد که پیش بینی میشود این رقم در سال ۲۰۲۳ بالغ بر ۱۳۷ میلیارد دلار برسد. نکته جالب توجه دیگر اینکه فناوری تایر سبز به دنبال خود منابع مواد اولیه سبز را نیز خواهد کشاند بگونه ای که در سال ۲۰۲۳ انتظار بر این است که بازار جهانی مواد اولیه برای تولید تایر سبز به ۳۰ میلیارد دلار برسد.